Prinsipial sxemalar bo‘yicha funksional sxemalar tuzish 1-masala

2. Differensial tenglamalar va bo‘g‘inlarning uzatishfunksiyalari
2.1-masala
Elektr zanjirining (2.1-rasm) va kuchlanishga nisbatan uzatish funksiyasi va differensial tenglamasini toping.
Yechish:2.1-rasmda keltirilgan elektr zanjirining uzatish funksiyasini topishda qarshilikningoperatorformasi- -induktiv, -sig‘im, -aktivqarshiliklardan (buerda, -differensiallashramziyokioperatori) foydalanishqulaydir.
2.1-rasmdagielektrzanjiriniekvivalentsxemaga (2.2-rasm) aylantiramiz:
, (2.1)
, (2.2)
, , , , , (sek) (2.3)

2.1-rasm. 1-masalauchunsxema 2.2-rasm. Ekvivalentsxema
Ketma-ketulanganqarshiliklardakuchlanishtushuviqarshilikkaproporsionalbo‘lganiuchunekvivalentzanjirninguzatishfunksiyasiquyidagichatopiladi:
(2.4)
(2.1), (2.2) ni (2.4) gaqo‘yib, elektrzanjirninguzatishfunksiyasinitopamiz:
(2.5)
, , , ,
, , , ,
Ko‘rilayotganelektrsxemaningkuchlanishganisbatandifferensialsxemasiquyidagiko‘rinishgaega:
(2.6)
2.2-masala
Transformatorning (2.3-rasm) va kuchlanishganisbatandifferensialtenglamasivauzatishfunksiyasinitoping. Transformatorningelektrikko‘rsatkichlari 2.3-rasmdakeltirilgan.

2.3-rasm. 2.2-masalauchunsxema
Yechish:Transformatorningbirinchivaikkinchichulg‘amizanjiridagikuchlanishmuvozanatiningdifferensialtenglamasiquyidagiko‘rinishgaega:
(2.6)
(2.7)
Buerda, , , -birlamchichulg‘amqarshiligi, induktivligi, toki; , , -ikkilamchichulg‘amningqarshiligi, induktivligi, toki; -yuklamaningqarshiligi; , -transformatorningkirishvachiqishkuchlanishlari; -chulg‘amlarningo‘zaroinduksiyaviykoeffitsienti.
(2.6) tenglamadantokifodasini (2.7) ifodagaqo‘ysak, transformatorningdifferensialtenglamasinitopamiz:
(2..8)
yoki
(2.9)
Buerda,
, , , (sek), .
Po‘lato‘zaklitransformatorlardabog‘lanishkoeffitsienti birgayaqinbo‘lganiuchun , yoki bo‘ladi. Bunda (2.9) transformatorningtenglamasisoddalashadi:
(2.10)
Saltyurishrejimiuchunquyidagigaegabo‘lamiz:

(2.10) differensialtenglamaasosidakuchlanishbo‘yichatransformatorninguzatishfunksiyasiniquyidagichayozishmumkin:

Buifodadanko‘rinibturibdiki, transformatorinersialdifferensialbo‘g‘inhisoblanadi. Transformatorningdifferensialtenglamasidagimanfiyishorachiqishkuchlanishiningfazasikirishkuchlanishidan 180⁰gafarqqilishiniko‘rsatadi.
2.3-masala
Sust RC elektrzanjirining (2.4-rasm) va kuchlanishganisbatandifferensialtenglamasivauzatishfunksiyasinitoping.
Yechish:Ko‘prikelkatoki
, , , , .
Unda,

Buifodadandifferensialtenglamakelibchiqadi:
(2.11)

2.4-rasm. 2.3-masalauchunsxema
Uzatishfunksiyasiquyidagigateng:
(2.12)
Buerda, .
2.4-masala
Elektr zanjirda (2.4-rasm) , bo‘lganda, elektrzanjirninguzatishfunksiyasinitoping.
2.5-masala
Gidravlikdempferning (2.5-rasm) uzatishfunksiyasinitoping (Harakatqiluvchimassalarta’sirihisoblanmaydi, kirishkattaligisifatida kuch, chiqishkattaligisifatida porshensilijiolinsin).
Yechish: kuchgaqarshi ( -dempferlashkoeffitsienti) dempferlashkuchimavjud. Undaquyidagigaegabo‘lamiz: , buerda . Bundanuzatishfunksiyasikelibchiqadi:
.
2.5-rasm. Silindirliporshen
2.6-masala
2.6-rasmdakeltirilgantasvirkonturlarningdifferensialtenglamasinitoping.

2.6-rasm. 2.6-masalauchunrasm

3. 
   Tuzilmaviy (strukturaviy) sxemalar va ularni o‘zgartirish
   

3.1-masala
Quyidagikeltirilgandifferensialtenglamaorqaliifodalanadigandinamikbo‘g‘inniteskaribog‘linishliketma-ketvadifferensialbo‘g‘ingao‘zgartiring:
(3.1)
Yechish: (3.1) differensial tenglamani quyidagi shaklga keltiramiz:
(3.2)
(3.2) tenglama bo‘yicha tuzilmaviy sxema tuzamiz (3.1,a-rasm). Bu sxemadagi jamlovchi yoki taqqoslash elementini ko‘chiramiz. Sxemanisoddalashtirib, 3.1,b-rasmdagisxemagakelamiz.

3.1-rasm. 3.1-masala uchun tuzilmaviy sxema
3.2-masala
Tuzilmaviysxemasi 3.2,a-rasmdakeltirilganavtomatiktizimdagiyopiqtizimninguzatishsxemasinitoping.

3.2-rasm. 3.2-masalauchuntuzilmaviysxema
Yechish: 3.2,a-rasmdagikesishganbog‘liqlardanxolosbo‘libolamiz. Buninguchun 1-tugunnisignalharakatibo‘yicha W₃bo‘g‘inidanolibo‘tamiz (3.2,b-rasm). Olingantuzilmaviysxemabo‘yichauzatishfunksiyasinitopamiz:

3.3-masala
3.3,a-rasmdatuzilmaviysxemasiko‘rsatilganavtomatiktizimnidifferensialtenglamasini y(t) boshqaruvchiva f(t) toydiruvchikattaliklarganisbatantoping. Bunda,
, , , ,
Yechish:BirinchinavbatdaavtomatiktizimningF₁(r) toydiruvchita’sirbo‘yichauzatishfunksiyasinitopamiz. Buninguchun 2-jamlovchini W₅bo‘g‘inidano‘tkazibva W₁va W₂bo‘g‘inlarinibirlashtiramiz (3.3,b-rasm).

3.3-rasm. 3.3-masalauchuntuzilmaviysxema
Berilganvatoydiruvchita’sirbo‘yichayopiqtizimninguzatishfunksiyasinitopamiz:

va toydiruvchi ta’sir bo‘yicha:

unda,

Buerda, Y(P), F(p) – y(t) boshqaruvchiva f(t) toydiruvchita’sirningifodasi, -komplekso‘zgaruvchi,
bu erdan differensial tenglama kelib chiqadi:

3.4-masala
3.4,a-rasmdakeltirilganavtomatiktizimningboshqaruvchivatoydirmata’sirganisbatanuzatishfunksiyasinitoping.
Yechish:Tuzilmaviysxemanisoddalashtiramiz(3.4,b,v,g-rasm). 3.4,g-rasmgabinoanquyidagilarnitopamiz:
,

3.4-rasm. 3.4-masalauchuntuzilmaviysxema

3.5-masala
3.5-rasmdakeltirilgantuzilmaviysxemauchun
a) signalyo‘nalishibo‘yichatugunnitugunorqalivabo‘g‘inorqaliko‘chirishqoidasi, shuningdeksignalgateskariyo‘nalishdajamlovchinijamlovchivabo‘g‘inorqaliko‘chirishqoidalariniqo‘llab 2-bo‘g‘inda-gi 7-teskaribog‘lanishni 5-bo‘g‘ingako‘chiring;
b) yangisxemadaishlashrejimio‘zgarganbo‘g‘inlarniko‘rsating.

3.5-rasm. 3.5-masalauchuntuzilmaviysxema
3.6-masala
3.6-rasmdakeltirilgantuzilmaviysxemauchun
a) 2-bo‘g‘indagi 7-parallelbog‘lanishni 5-bo‘g‘ingako‘chiring;
b) berilganvabajarilgansxemaningekvivalikshartlarigabahobering.

3.6-rasm. 3.6-masalauchuntuzilmaviysxema
3.7-masala
uzatishfunksiyalikuchaytiruvchibo‘g‘inteskaribog‘lanishgaega (3.7-rasm). Jadvaldakeltirilgan va qiymatlarida kuchaytirishkoeffitsientinianiqlang.

Ko‘rsatkich	Variantlar
	1	2	3	4	5	6	7	8
	10	10	10	10	10	10	10	30
	0,01	0,09	0,099	0,2	1	10	20	100
Teskaribog‘lanishbelgisi	+	+	+	+	-	-	-	-

3.7-rasm. 3.7-masalauchuntuzilmaviysxema

3.