Prezident Islom Karimovning O‘rta asrlar Sharq allomalari va mutafakkirlarining

ﻣﻔﻌﻮﻝ ﻣﻌﻪ 7T

ﻓﻮﻕ. ﺷﻤﺎﻝ.

Maf’ul ma’ahu («bilan», «birga» ma’nosidagi to‘ldiruvchi) M: ﻭﺍﻟﻤﺼﺒﺎﺡ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻔﻆ Muhammad chiroq bilan yodladi jumlasidagi

6«T
ﺡ6T
ﺍﻟﻤﺼﺒﺎ chiroq» so‘zi «maf’ul ma’ahu», deb ataladi. Agar bizga bir odam: ﺳﺮﺕ

ﺍﻟﺼﻌﻴﺪ ﺁﺧﺮ ﻭﺻﻠﺖ ﺣﺘﻰ ﻭﺍﻟﺠﺒﻞ «Tog‘ bo‘ylab yurdim, oxiri maqsadimga etdim» desa, bu odamning tog‘ yonidagi yo‘ldan yurib, maqsadiga etganini anglatadi. SHuningdek, agar sen bir joyga etib borish istagini bildirib, bir kishidan so‘rasang, u senga:

ﺍﺫﻫﺐ ﻭﺍﻟﺸﺎﺭﻉ ﺍﻟﺠﺪﻳﺪ

«YAngi yo‘ldan borgin» deb aytsa, gapining ma’nosi, borishing yangi yo‘l bo‘ylab, o‘ngga ham chapga ham burilmasdan yursang, shunda ko‘zlagan maqsadingga etasan, deganidir. Birinchi misolda «tog‘» so‘zi, ikkinchi misoldagi
«yo‘l» so‘zi «maf’ul ma’ahu» deb nomlanadi. «Maf’ul ma’ahu» nasb holatida bo‘ladi, uning oldida kelgan «vov» esa «Vov ma’iya» deyiladi.
SHu kabi: ﺍﻟﻤﺼﺒﺎﺡ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻔﻆ -(Muhammad chiroq bilan yodladi)
jumlasidagi «chiroq» so‘zi, ﻭﺍﻟﺠﻨﺪ ﺍﻷﻣﻴﺮ ﺳﺎﺭ (Amir askar bilan yurdi) jumlasidagi
«askar» so‘zi,
ﺍﻟﻨﻴﻞ ﻭ ﺍﻟﻘﻮﻡ ﺗﻮﺟﻪ (Xalq Nil bo‘ylab yo‘naldi) jumlasidagi «Nil»

so‘zi maf’ul ma’ahudir.
Fe’l vositasida sodir bo‘lgan narsaga dalolat qilgan har bir ism «maf’ul ma’ahu», deyiladi.
YUqorida o‘tgan mavzulardan bizga maf’ullar beshta ekanligi ma’lum bo‘ldi:
1. Maf’ul bih
2. Maf’ul mutlaq
3. Maf’ul liajlih
4. Maf’ul fih
5. Maf’ul ma’ah

ﺍﻟﻤﺴﺘﺜﻨﻰ ﺑﺈﻷ

«13T Illa» («lekin», «boshqa»)ning mustasnosi
Mustasno: ﺍﻷ dan keyin kelib, ﺍﻻ^ّ ning oldidagi jumla ma’nosining xilofini bildirgan ismdir. ﻓﺮﻳﺪﺍ ﺍﻻ^ّ ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ ﻣﻦ ﺍﻟﺘﻼﻣﺬﺓ ﺧﺮﺝ degandagi ﻓﺮﻳﺪﺍ kabi. Bunda ﺍﻻ^ّ ning oldidagi ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ ﻣﻦ ﺍﻟﺘﻼﻣﺬﺓ ﺧﺮﺝ jumlasi, o‘quvchilarning maktabdan

chiqqanliklarini anglatadi. Endi buning ortidan
ﻓﺮﻳﺪﺍ
ﺍﻻ^ّ
desak, boshqalar chiqib,

Faridning chiqmagani bilinadi. Bu erda ﺍﻻ^ّ so‘ngidan kelgan ﻓﺮﻳﺪﺍ kalimasi ﺍﻻ^ّ ning

oldidagi jumla ma’nosining xilofini anglatyapti. SHuning uchun bo‘ladi.
ﻓﺮﻳﺪﺍ
mustasno

ﺍﻻ^ّ dan keyin zikr etilgan ism «mustasno», deb aytiladi, dedik. ﺍﻻ^ّ ning oldidagi so‘z ya’ni unga qarab so‘zlangan ism esa «mustasno min’», deyiladi.
Masalan, yuqoridagi ﺍﻟﺘﻼﻣﺬﺓ «mustasno min’»dir. CHunki chiqish unga qarab so‘zlangan. CHiquvchi kishilar o‘quvchilar bo‘lgan. Masalan:
ﻭﺭﻗﺔ ﺍﻻ ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻔﻆ desak, bunda mustasno min’ ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ bo‘ladi. CHunki yodlash unga qarab so‘zlangan. Ana shu yodlangan ﻭﺭﻗﺔ esa mustasno bo‘ladi, negaki u yodlanmay qolgan.

Mustasno min’ ba’zi vaqt zikr etiladi, ba’zi vaqtda esa zikr etilmaydi.

Masalan,
ﺧﺎﻟﺪ ﺇﻻ ﺇﺟﺘﻬﺪ ﻣﺎ u deganda, mustasno min’ zikr etilmagan.

Mustasno min’ zikr etilgan kalomga «tom», deyiladi. Zikr etilmaganiga
«noqis», deyiladi.
ﺍﻻ ning oldidagi jumlada nafiyni (inkorni) anglatadigan biror narsa bo‘lsa, unga
«manfiy», deyiladi. Nafiyni anglatadigan narsa bo‘lmasa, «musbat», deyiladi. Masalan ﺧﺎﻟﺪﺍ ﺍﻻ ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ ﻣﻦ ﺍﻟﺘﻼﻣﺬﺓ ﺧﺮﺝ misolida, kalom musbat bo‘lgan.
ﺧﺎﻟﺪﺍ ﺍﻻ ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ ﻣﻦ ﺍﻟﺘﻼﻣﺬﺓ ﺧﺮﺝ ﻣﺎ misolida kalom manfiy bo‘lgan. Mustasno kalom tom va musbat bo‘lganda, mansub bo‘ladi. Boshqa vaqtlarda o‘rniga qarab marfu’, mansub, majrur bo‘lishi mumkin.

ﺍﻟﺨﺎﻝ

Jumlada fo’il va maf’ulning hay’at (holat) va kayfiyatini bayon qilish uchun zikr qilingan ismga "hol", deyiladi.

Masalan
ﺝ ﺍﻟ_ِﺴﺎ
ﺑ_َ ^ْﻜﺮﺍ ﺖ
ﺭﺃ^َ ْﻳ
ﺭﺍﻛﺒًﺎ،
ﺯﻱ ﺩ
ﺟﺎ _َء
kabi.

Bir jumlada hol zikr qilinsa, ish bajarilgan vaqtda fo’il yoki maf’ul qanday hay’atda bo‘lgani tushuniladi.
Hollar "Qanday hay’atda? "Qanday kayfiyatda? kabi savollarga javob hukmida zikr qilinadi. O‘zbek tiliga tarjima qilinganida
(-gan holda) kabi iboralar bilan ta’bir qilinadi.

ﺭﺍﻛﺒًﺎ Masalan:
ﺯﻱ ﺩ
ﺟﺎ _َء
ﺯﻱ ﺩ،
ﺟﺎء
ْﻴﻒ ﻛjumlalarida bo‘lgani kabi.

Qoida: Har bir hol mansub bo‘ladi.

Masalan: ﺕ
ﺟﺎ _َء
ﺭﺍﺟﻞ ،
ﺮﺃ^َﺓ
ﺍﻟ _َﻤ ﺕ
ﺟﺎ _َء
ﺭﺍﻛﺒ_ِﻴﻦ،
ﺭﺟﺎﻝ
ﺟﺎ _َء ﺍﻝ
ﺐ ﻳﻦ،
ﺭﺍﻛ
ﺟﻠ^َ ْﻴﻦ
ﺟﺎ _َء ﺍﻟﺮ
ﺭﺍﻛﺒًﺎ،
ﺟﺎ _َء ﺍﻟﺮﺟﻞ

ﺭﺍﺟﻼ^َ ﺕ
ﺳﺎء
ﺕ ﺍﻝ ﻥ
ﺟﺎء
ﺖ ﻳﻦ،
ﺭﺍﺟﻠ^َ
ﻳ_َﻦ ﺮﺃ^َﺕ
ﺍﻟ _َﻤ

Holning mavsufiga "sohibi hol", deyiladi.

ﺭﺍﻛﺒًﺎ Masalan:
ﺯﻱ ﺩ
ﺟﺎ _َء
jumlasidagi ﺩ ﻱ
ﺯ- sohibi holdir.

Qoida: Muzakkar va muannas bo‘lishda hol o‘z sohibiga ergashadi.

ﺭﺍﻛﺒًﺎ Masalan:
ﺟﺎ _َء ﺍﻟﺮﺟﻞ
ﺭﺍﺟﻞ ،
ﺮﺃ^َﺓ
ﺍﻟ _َﻤ ﺕ
ﺟﺎ _َء
kabi.

Qoida: Hollar har doim nakra bo‘ladi. YUqoridagi jumlalar bunga misol bo‘la oladi.

^ﻬ َ^{ﺪﻩ Ammo}
ﺯﻱ ﺩ ﺟ
ﻑ ﻋﻠ^َﻪُ
َﺪﻩ_ُ، ﻭﺣ
ْﻳ ^ًﺪﺍ ﺯ
ﺭﺃ^َ ْﻳﺖ
^{jumlalaridagi} َ^{ﺪﻩ ﺣ}
_َﻭ va
^{lafzlariﺟﻬ} َ^ﺪﻩ

zohiridan ma’rifa bo‘lsa-da, aslida nakradir, deb aytiladi.

ﺣ َﺪﻩ_ُ CHunki,
^ًﺩﺍ ni, _َﻭ ﺮ
ﻦ ﻓ^َ
َﺪﻩ_ُ deb, _ُﻣ ni,ﺟﻬ
^ًﺪﺍ ﻬ
_ُﻣﺘ^َ deb, ta’vil qilingan.

Hol fo’il yoki maf’ulning holi bo‘lishi e’tibori bilan ikki turlidir. 1. Fo’ilning holi. 2. Maf’ulning holi.
Fo’il hollarining misollari

ﺿﺮﺏ ﺍﻟﻞ ﺹ
ﺮ ﺯﻱ ﺩ ﻣﺘﺒﺴ _ًﻤﺎ،
^ًﺩﺍ، ﻧ^َ ﺮ
ﻣﻦ ﻓ^َ
ﺲ ﺯﻱ ﺩ
ﺟﻠ^َ
ﺴﺎ،
ﺟﺎﻟ_ِ
ﺯﻱ ﺩ
ﺃ^{َ َ}ﻛﻞ ﻣﺎﺷﻴًﺎ،
ﺯﻱ ﺩ
ﺟﺎ _َء
ﺭﺍﻛﺒًﺎ،
ﺯﻱ ﺩ
^ﺫﻫَ^ﺐ

ﻣ ^ْﻐﻠ^ُﻮﻻ^ً،

ﺯﻱ ﺩ
ﺭﺟﻊ
ﻣﻔ_ِﻴﻘ^ًﺎ،
ﺯﻱ ﺩ
^ﺫﻫَ^ﺐ
ﻋﺮﻳ_َﺎﻧ^ًﺎ،
ﺯﻱ ﺩ
ﺮﺣﺎ، ﻧ^َﺎ _َﻡ
ﺯﻱ ﺩ ﻓ^َ
ﺗ^{َ َ}ﻜﻠ^ﱠ _َﻢ ﻣﺴﺮﻭﺭﺍ،
ﺯﻱ ﺩ
ﺭﺟﻊ
ﻣﺰﻭﻧ^ًﺎ،
ﺯﻱ ﺩ
^ﺫﻫَ^ﺐ

ﺯ ْﻱ ﺩ ^َﻏﻦ ﻳّ^ًﺎ
ﺳﺎﺭ ْﻱ ﺩ
ﺮﺍﻥ،
_َﺟﻊ ﺯ
^ْﻜ _َﺭ ﺳ


ﺯﻱ ﺩ ﻓ^َﻘ_ِﻴﺮﺍ،


^ﺫﻫَ^ﺐ


.ﺳﺮﻳ ًﻌﺎ،

Maf’ul hollarining misollari

ْﻳ ^ًﺪﺍ ﺯ
ﺴﺎ، ﻟ^َﻘ_ِ ْﻴﺖ
ﺖ َ ﻳ_َﺎﺑ_ِ
َﻤﺎ _َء ﺑ_َﺎﺭ ^ًﺩﺍ، ﺃ^{َ َ}ﻛ ^ْﻠ ﺖ ﺍ ^ْﻟ
ﺷﺮ ْﺑ
ﻛﻬﻼ^ً،
ْﻳ ^ًﺪﺍ ﺯ
^ﺯ ﱠ^ﻭﺟﺖ
ﺴﺎ،
ﺟﺎﻟ_ِ
ْﻳ ^ًﺪﺍ ﺯ
ﺿﺮ ْﺑﺖ
ﺭﺍﻛﺒًﺎ،
ْﻳ ^ًﺪﺍ ﺯ
ﺭﺃ^َ ْﻳﺖ

ﻋﺮﻳ_َﺎ ﻧ^ًﺎ، ﻕ ﺕ
ْﻳ ^ًﺪﺍ ﺯ
ﺭﺃ^َﻳﺖ
ﺻﺐ ﻳّ^ًﺎ،
ْﻳ ^ًﺪﺍ ﺯ
ْﻳ ^ًﺪﺍ ﻓ^َﻘ_ِﻴﺮﺍ، ﺭﺏ ﺯ
^ْﻨﺖ ﻋ
ﻣﻮ _ًﻣﺎ، ﺃ
ْﻳ ^ًﺪﺍ ﺯ
_َﻭ ْﻳﺖ ﺩﺍ
^ْﻐ _ُﻤﻮ _ًﻣﺎ، ﻣ
ْﻳ ^ًﺪﺍ ﺯ
_َﻭ ْﻳﺖ ﺩﺍ
ﻣ ^ْﻐ _ُﻤﻮ _ًﻣﺎ،

_َﻭ ْﻳ ^ًﺪﺍ ﺕ ﺭ
_َﻤﺎ _َء ﺑ_َﺎﺭ ^ًﺩﺍ، ﻻ ﺏ ﺍﻟ
ﺗ^َﺸﺮ ﻭﻻ^َ
ﺣﺎﺭﺍ
ﻣﺴﺮﺟﺎ، ﻻ^َ ﺗ^َﺄ^{ْ ُ}ﻛﻞ ﺍﻟﻄ^ﱠ _َﻌﺎ _َﻡ ﺱ
ﺖ ﺍﻟﻔ^َﺮ
ْﺒ ﺭﻛ
ﻲ ﻧ^َﺎﺋ_{ِ َ}ﻢ ،
ﺖ ﺍﻟ^َ
ﻄﻲ ﺋ^ًﺎ) ^ْﻟ
(ﺑ_َ

Ba’zi hollar ismi masdar siyg‘asida bo‘ladi. Lekin u
masdarlarning har biridan ismi fo’il ma’nosi iroda qilinadi. Masalan:

^{ﺮﺕ ﺳ ْﻬ} ً^ﻮﺍ ﻑ ﺭﺭﺕ(ﻟ_ِﻨ^ًﺎ
ﺳﺎﻫﻴًﺎ)ﺃ ^ْﻓ
،
ﺧﻂ ﺍ^ً (
ﻁﻨ^ًﺎ)، ﺃ _َﻣ ^ْﻠﺖ
ﺟﻬﺮﺍ (ﺧﺎ
ﻕ ﺭ ^ْﺃﺕ
ﺮﺍ)،
ﺕ (ﺟﺎﻫ
ﻣﺎﻑ
ﻕ ﺭ ^ْﺃﺕ
ﻑ )،
ﻋﻠ^َﻨ^ًﺎ ( _ُﻣﺎ
ْ^{ﻮﺕ ﺩﻋ}
ﻣﻊ )،

ْ^{ﻮﻓًﺎ ﺧ}
ﺥ ﺍﺋ_ِﻔ^ًﺎ)
ﺭﺍﺭﺍ (
ﺖ ﺗ^َﻚ
ﺱ ﺉ ﻟ
ﺭﺭﺍ)،
ﺗ^َﺎ _ًﻣﺎ ( _ُﻣﻚ ﻦ
ﻀﺖ ﺍﻝ ﺛ^ﱠ _َﻤ
ﺑ_َ ﻕ
_َﻤﺎﻻ^ً (ﺗ^َﺎ _ّ^ًﻣﺎ)، ﻛ
ﺍﻟ ^ﱠﺪ ْﻳﻦ ﺖ
ﻋﻄ^َ ْﻴ
(. ^َﻛﺎ _ِﻣﻼ )، ﺃ

Hol faqat "maf’uli bih"ga xoslangan emas. Gohida
fo’ilning yoki maf’ulning muzofun ilayhlari bo‘lgan ismlarning ham hollari zikr qilinadi. Masalan:

ﺮﺭﺍ
ﺭﺱ ﻣﻘ^َ
ﺍﻟ _ُﻤ َﺪ ﺕ
ْ^{ﻮ ﺻ}
ْﻌﻨ^َﺎ ﺳ
ﻭﺍﻋﻈ^ًﺎ،
ﻣﺎﻡ
ﻋﻲ ﻧ^َﺎ ﺍﻹ
kabi.ﺗ^َ َﺪ _ﱠﻣ _َﻌﺖ

Kam-kam mubtado va xabarlarning ham hollari bo‘ladi.

ﺯﻱ ﺩ ﻗ^َﺎﺋ_{ِ ً}ﻤﺎ Masalan:
^{ﺴﺎ، ﻫ}َ ^َﺬﺍ
ﺟﺎﻟ_ِ
ﻱ ﺩ ﺁﻛﻞ
ﺯkabi.

Hollar ko‘pincha ismi sifatdan bo‘lsa-da, ba’zan ismi zotlarning ham hol bo‘lgani ko‘rinadi.
Masalan:

ﺭﻁﺒًﺎ
^ْﻨﻪُ ﻣ
ﻁﻴ_َﺐ
ﺭﺍ ﺃ
^{ﺴﺮﺍ، ﻫ}َ ^{َﺬﺍ ﺑُﺲ}
ﺖ ﺍﻟﺘ^ﱠﻤﺮ ﺑُ
ﺭﻁ^َﺒًﺎ، ﺃ ^َﻛ ^ْﻠ
ﺖ ﺍﻟﺘ^ﱠﻤﺮ
ﺃ ^َﻛ ^ْﻠ

ًﻌﺎ ﻣ
ﺮﺍ،
ﻁ^ُ ﻛﻼ^ًّ،
_ُﻤﻮ _ًﻣﺎ، ﻋ
ﻁﺐ ،
ﻛﺎﻕ ، ﻗ^َﺎ
ﺟﻴ ًﻌﺎ،
lafzlari ham
_ُﻣﺘ^َ _ِﻤﻊ ﺍ yoki
ma’nosida _َﻣﺘ^َ _ِﻤ _ِﻌﻴﻦ

bo‘lib, hol bo‘ladi. Masalan:

ًﻌﺎ ﻣ
ﺮﺍ،
ﻁ^ُ ﻛﻼ^ًّ،
ﻋ _ُﻤﻮ _ًﻣﺎ،
ﻁﺐ ،
ﻛﺎﻕ ، ﻗ^َﺎ
ﺟﻴ ًﻌﺎ،
^ﺍﻟﻘَ ْ^ﻮ _َ^{ﻡ ﺖ}
_ْﻣ ﺮ
ﺃ^{َ ْ}ﻛ

ﻋﺸﺎﺭ
ﺸﺮ،
... _َﻣ _َﻌ ﺙ
ﺚ، ﻼ^َ
ﺚ ﻟ^َ
_َﻣ ( ( lafzlari ham ) ﻋﺸﺮﺓ
ﻋﺸﺮﺓ
... ﺙ
ﺙ ﺛ^َﻼ^َ
ﺛ^َﻼ^َ( ma’nosida

bo‘lib, hol bo‘ladi.

Masalan: ﺸﺮ
_َﻌ ﻣ
ﺍﻟﻘ^َ ْﻮ _ُﻡ ﺩﺧﻞ
ﻋﺸﺎﺭ ،
ﺚ، ﺩﺧﻞ ﺍﻟﻘ^َ ْﻮ _ُﻡ
ﻣﺚ ﻟ^َ
ﺙ، ﺩﺧﻞ ﺍﻟﻘ^َ ْﻮ _ُﻡ
ﺩﺧﻞ ﺍﻟﻘ^َ ْﻮ _ُﻡ ﺛ^َﻼ^َ

Ba’zi jumlalarda ﻏﻴﺮlafzi mansub ko‘rinishda hol bo‘lib, undan
^{keyingi ism muzofun ilayh bo‘lib majrur bo‘ladi. Masalan: ﺩ ﺯﻱ ﺫﻫ}َ^ﺐ

ﻣﺴﺮﻭ ﺭ
ﻏﻴﺮ
^ًﺪﺍ ﺯﻳ
ﺉ ﻡ، ﻟ^َﻘ_ِﻴﺖ
ﻏﻴﺮ ﻗ^َﺎ
^ًﺪﺍ ﺯﻳ
ْﻳﺖ ﺭﺃ
ﺟﺎﻝ ﺱ،
ﻏﻴﺮ
ﺯﻱ ﺩ
ﺏ، ﺃ ^َﻛﻞ ﺭﺍﻙ
ﻏﻴﺮ

Ish-harakat sodir bo‘lish vaqtida fo’il yoki maf’ul bihning holatini bayon qilgan har bir ism «hol», bo‘ladi

yodladi holda o‘tirgan kitobni Muhammad -ﺣﻔﻆ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ ﺟﺎﻟﺴﺎ M:
(yoki ﺻﺤﻴﺤﺎ ﺣﻔﻈﻪ uni to‘g‘ri yodladi) jumlasidagi «ﺟﺎﻟﺴﺎo‘tirgan holda» yoki
«ﺻﺤﻴﺤﺎ to‘g‘ri» so‘zlari «hol», deb ataladi.
Agar biz: «Amin suvni ichdi» deb aytsak, gap to‘g‘ri bo‘ladi, biroq bu gapda ichish vaqtida fo’ilning yoki maf’ul bihning holati ma’lum bo‘lmaydi.
ﻗﺎﺋﻤﺎ ﺍﻟﻤﺎء ﺃﻣﻴﻦ ﺷﺮﺏ «Amin suvni turgan holatda «turib ichdi» desang, Aminning ichish vaqtidagi holatini bayon qilgan bo‘lasan.
ﺭﺍﺋﻤﺎ ﺍﻟﻤﺎء ﺃﻣﻴﻦ ﺷﺮﺏ «Amin suvni toza holida ichdi» desang ichish

vaqtida suvni holatini bayon qilgan bo‘lasan. SHunga binoan UJIS (turgan holda) va CBIj (toza holda) so‘zlari «hol», deb nomlanadi. «Hol» nasb holatida bo‘ladi.
SHu kabi ﺭﺍﺋﻘﺎ ﺍﻟﻤﺎء ﻓﺮﻳﺪ ﺷﺮﺏ ,ﻗﺎﺋﻤﺎ ﺍﻟﺪﺭﺱ ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺮﺃ degandagi ﺭﺍﺋﻘﺎ ,ﻗﺎﺋﻤﺎ kabi. Bulardan avvalgisi o‘qish fe’li voqe’ bo‘lganida Muhammadning, ya’ni fo’ilning qanday holda bo‘lganini, ikkinchisi, ichish fe’li voqe’ bo‘lgan vaqtda suvning, ya’ni maf’ulning qanday holda bo‘lganini bildirgan. SHuning uchun bular hol bo‘ladi.
Hol umuman nakra ismda bo‘ladi. Ma’rifa ismning hol bo‘lishi juda ham ozdir. ﻭﺣﺪﻙ ﺍﻧﺼﺮﻑ degandagi ﻭﺣﺪﻙ kabi.
Hol mufradda va jumlada bo‘ladi. Jumla bo‘lganda jumlai fe’liyya va jumlai ismiyya bo‘ladi.
ﻭﺃﻧﺖ ﻓﺘﻰ hamda ﻳﺮﻛﺾ degandagi ﺟﺎءﺍﻟﻐﻼﻡ ﻳﺮﻛﺾ¸ ﺃﻁﻠﺐ ﺍﻟﻌﻠﻢ ﻭﺃﻧﺖ ﻓﺘﻰ
jumlalari kabi. Hol jumlai ismiyya bo‘lganda, oldida ko‘p vaqt «vov» bo‘ladi. YUqoridagi ﻓﺘﻰ ﻭﺃﻧﺖ kabi. Bu vovga «vovi holiyya», deyiladi.
Tanbeh: Holni bilish uchun fe’lning oldiga ﻛﻴﻒ (qanday) savolini keltirib qarash kerak. Agar shunga javob bo‘lishga yarasa, u hol bo‘ladi. Masalan, yuqoridagi misollarda fe’lning oldiga ﻛﻴﻒ keltirib,
avvalgisiga bersak, savol deb ﻛﻴﻒ ﻗﺮﺃ ﻣﺤﻤﺪ ﺍﻟﺪﺭﺱ؟ ﻛﻴﻒ ﺷﺮﺏ ﻓﺮﻳﺪ ﺍﻟﻤﺎء؟
ﻗﺎﺋﻤﺎT3,5 3i5T kkinchisiga ﺭﺍﺋﻤﺎ javob bo‘lishga yaraydi.
Quyidagi hollardan fo’ilning holatini bildirganlari va maf’ulning holatini bildirganlarni ajrating.