Prezident Islom Karimovning O‘rta asrlar Sharq allomalari va mutafakkirlarining

ﻁﻌﺎﻣﺎ ,

ﺍﻛﻠﺖ

ﺭﺍﻳﺖ ﺫﺋﺒﺎ,

ﺟﻤﻌﺖ ﻣﺎﻻ ﻗﺘﻠﺖ ﻋﻘﺮﺑﺎ,
Kamdan-kam ba’zi maf’uli bihlarning

tarjimasiga (-ga) qo‘shimchasi qo‘shiladi. Masalan: jumlalaridagi Alloh va Zayd lafzlari kabi.
Qoida: Har bir maf’uli bih mansub bo‘ladi.

Masalan:

ﺃﻋﻄﻴﺖ ﺯﻳﺪﺍ ﺩﺭﻫﻤﺎ

ﻟﻘﻴﺖ ﺯﻳﺪﺍ ﻓﻰ ﺍﻟﺴﻮﻕ,

ﺍﻋﺒﺪ ﷲ,

Qoida: Fe’llarga

muttasil bo‘lgan zamirlarning har biri hukman mansub bo‘lib, maf’uli bih
ﺍﻛﺮﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎ, ﺍﻛﺮﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ, ﺍﻛﺮﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ, ﺍﻛﺮﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﺕMasala: bo‘ladi.
Qoida: Maf’uli bih ma’lum siyg‘ali fe’llarga xoslangandir. Majhul siyg‘ali fe’llarning maf’uli bihlari zohir bo‘lmaydi. Zero majhul fe’llarning haqiqiy fo’illari zikr qilinmaganligidan maf’uli bihlari marfu’ bo‘lib, fo’il maqomiga

o‘tadilar. Masalan

ﺿﺮﺑﻬﻤﺎ,ﺿﺮﺑﻬﻦ

ﺿﺮﺑﻬﺎ,

ﺿﺮﺑﻬﻢ,

ﺿﺮﺑﻬﻤﺎ,ﺿﺮﺑﻬﻢ,

ﺿﺮﺑﻪ,

,ﺿﺮﺑﻚ, ﺿﺮﺑﻜﻤﺎ, ﺿﺮﺑﻜﻢ, ﺿﺮﺑﻚ, ﺿﺮﺑﻜﻤﺎ, ﺿﺮﺑﻜﻦ, ﺿﺮﺑﻨﻰ, ﺿﺮﺑﻨﺎ, :
Ko‘pincha maf’uli bihlar fe’ldan keyin keladi. Inxisori tavhim (ma’noni chegaralanishi) uchun ba’zi vaqtda fe’ldan oldin keladi. Masalan:
Faqat Alloh taologagina ibodat qilaman - ﺃﻋﺒﺪ ﷲ , Faqat Zaydni urdim – ﺯﻳﺪﺍ

ُ_ﺖ

T13
ﻧﺼﻴﺒﻚ ﺗﻨﺎﻝ – olasan nasibangni Faqat ﺿﺮﺑ
Muzofin ilayhili maf’uli bihlar

ﺮ, ﺍﻛﻠﺖ ﻟﺤﻢ ﺍﻟﺒﻘﺮ, ﺃﺧﺬﺕ ﺭﻗﻴﻢ ﺍﻟﺤﺒﻴﺐ, ﺍﻛﺮﻣﺖ ﻓﻘﺮﺍء ﺍﻟﺒﻠﺪ.

1T3 Sifatli maf’uli bihlar

ﺭﺃﻳﺖ ﻓﺮﺱ ﺑﻜ

ﺖ ﺣﻴﺔ^ً ﻛﺒﻴﺮﺓ ً

ﺖ ﻣﻜﺘﻮﺑﺎ ﻋﺮﺑﻴﺎ, ﻗﺘﻠ

ﺖ ﻟﺤﻤﺎ^ً ﻣﺸﻮﻳﺎ, ﻛﺘﺒ

ﺖ ﺭﺟﻼ^ً ﻋﺎﻟﻤﺎ, ﺃﻛﻠ

ﺭﺃﻳ

1T3
Ta’kidli maf’uli bihla

ﺖ ﺭﺟﻠﻴﻦ ﻛﻠﻴﻬﻤﺎ, ﺭﺃﻳﺖ ﺍﻻﺣﺒﺎﺏ ﺍﺟﻤﻌﻴﻦ,

ﻥ ﻛﻠ^ّﻪ, ﺭﺃﻳ

ﺖ ﺍﻟﺮﻣﺎ

ﺭﺃﻳﺖ ﺯﻳﺪﺍ ﻧﻔﺴﻪ, ﺃﻛﻠ

BT13 a’zi fe’llarning ikkita maf’uli bihlari bo‘ladi. Masalan:

ﺖ ﺯﻳﺪﺍ ﺟﺒﺔ^ً

ﺖ ﺯﻳﺪﺍ ﻟﺤﻤﺎ, ﺃﻟﺒﺴ

ﺖ ﺑﻜﺮﺍ ﻋﻠﻮﻣﺎ, ﺍﻋﻄﻴ

ﺖ ﺯﻳﺪﺍ ﺩﺭﻫﻤﺎ, ﻋﻠ^ّﻤ

ﺍﻋﻄﻴ

TU13 shbu jumlalardagi tazyinotlar ham maf’uli bihlardir.

ﺖ ﺧﻴﺮ ﺍﻻﻋﻤﺎﻝ,

ﻋﻠﻤ

ﺖ ﺍﺣﺴﻦ ﺍﻟﺠﻠﻮﺱ,

ﺟﻠﺴ

ﺰﺭﺗﻪ ﺑﻌﺾ ﺍﻟﺘﻌﺰﻳﺮ,

ﺕ ﻛﻞ ﺍﻹﺟﺘﻬﺪ, ﻋ

ﺇﺟﺘﻬﺪ

ﺮ ﺍﻟﻔﻌﻞ, ﻧﻔﻌﻞ ﺍﺳﻬﻞ ﺍﻻﻓﻌﺎﻝ ﻣﻔﻌﻮﻝ ﻣﻄﻠﻖ

ﺗﻔﻌﻞ ﺷ

1M3T af’ul mutlaq (ma’no kuchayturuvchi to‘ldiruvchi)

*** ﻛﺴﺮﺕ ﺍﻟﺨﺎﺩﻣﺔ ﺍﻟﺼﺤﻴﻔ ^َﺔ ﻛﺴﺮﺍ ﻧﺎﻡ ﺍﻟﻮﻟﻴﺪ *** ﻧﺎﻡ ﺍﻟﻮﻟﻴﺪ ﻧﻮﻣﺎ ﺧﻔﻴﻔﺎ

ﻛﺴﺮﺕ ﺍﻟﺨﺎﺩﻣﺔ ﺍﻟﺼﺤﻴﻔ

ﺩﻗﺖ ﺍﻟﺴﺎﻋﺔ *** ﺩﻗﺖ ﺍﻟﺴﺎﻋﺔ ﺩﻗﺘﻴﻦ

Mana yuqorida ikki tarafda uchtadan jumla. Bu jumlalardan chap tarafda bo‘lganlari o‘ng tarafdagi jumlalarning o‘zi. Lekin farqi shundaki, chap tarafdagi jumlalarda o‘ng tarafdagilarga qaraganda bir masdar ortiqdir. Misol uchun ﻛﺴﺮﺕ
ﺍﻟﺼﺤﻴﻔ ﺍﻟﺨﺎﺩﻣﺔ deb aytsak, bunda gapirilayotgan tarelka ehtimol butunlay
sinmagandir, balki yorilgandir yoki darz ketgandir deb o‘ylashi mumkin. Agar endi bunga ﻛﺴﺮﺍ ni ottirib, ﻛﺴﺮﺍ ﺍﻟﺼﺤﻴﻔﺔ^َ ﺍﻟﺨﺎﺩﻣﺔ ﻛﺴﺮﺕ desak, darz ketgan yoki yorilgandir deb, o‘ylashga o‘rin qolmaydi. Balki tarelkani haqiqatda singanligini bildiradi. Masalan ﺍﻟﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﻡ desak, gapirilayotgan bolaning nechuk uxlaganini bilinmaydi. U oz uxlaganmi, ko‘p uxlaganmi, chalqancha uxlaganmi, yonini bosib uxlaganmi, tinch va rohat bilan uxlaganmi, qo‘rqib uxlaganmi, buni bilinmaydi. Endi bunga ﺧﻔﻴﻔﺎ ﻧﻮﻣﺎ ni ziyoda qilib ﺧﻔﻴﻔﺎ ﻧﻮﻣﺎ ﺍﻟﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﻡ desak, bolani engil uxlaganligini bildiradi.
SHuningdek ﺍﻟﺴﺎﻋﺔ ﺩﻗﺖ hamma payt soatning jiringlaganini bildiradi. Necha marta

jiringlagani ma’lum emas. Endi bunga ﺩﻗ^ّﺘﻴﻦ nini qo‘shib, soatni necha marta jiringlagani ma’lum bo‘ladi.
ﺍﻟﺴﺎﻋﺔ
ﺩﻗﺖ
desak, ﺩﻗﺘﻴﻦ

SHu tariqa fe’lni «ta’kidlash» uchun yoki «turini» bayoni uchun yoki
«sonini» bayoni uchun, fe’l so‘ngidan keltirilgan masdarga «maf’ulum mutlaq», deb ataladi.
Fe’l bilan maf’ulum mutlaqning moddalari (lafzlari) ko‘proq bir xil bo‘ladi. Misol uchun ﺣﻔﻈﺎ ﺍﻟﺪﺭﺱ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻔﻆ kabi.
Mana bunda – ﺣﻔﻆ fe’li bilan ﺣﻔﻈﺎ masdarining moddalari bir bo‘lgan. Ba’zi bir vaqtda fe’l bilan masdar (maf’ulum mutlaq) lafzlari boshqa, ma’nolari bir xil
bo‘ladi. Misol uchun ﺟﺰﻻ ﺍﻟﺘﻠﻤﻴﺬ ﻓﺮﺡ kabi. Mana bu misoldaﻓﺮﺡ fe’li bilan ﺟﺰﻻ
masdari, lafzda boshqa, ammo ma’noda bir xildir.
Ba’zi vaqtlarda maf’ulum mutlaqning fe’li hazf qilinadi. ﺻﺒﺮﺍ kabi ﺻﺒﺒﺮﺍ ﺍﺻﺒﺮ

taqdiridadir.
Ko‘p vaqt masdar hazf qilinib, uning o‘rniga sifati turadi. ﺍﺟﺘﻬﺪﺕ ﻛﺜﻴﺮﺍkabi. Aslida ﻛﺜﻴﺮﺍ ﺍﺟﺘﻬﺎﺩﺍ ﺍﺟﺘﻬﺪﺕ ko‘rinishdadir. SHuningdek, masdar o‘rnida ko‘p vaqt ismi ishora ham turadi. ﺍﻟﻘﻮﻝ ﺫﻟﻚ ﻗﺎﻝ kabi. Bunda ﺫﻟﻚ maf’ulum mutlaqdir.

SHuningdek, masdarning adadini bildirgan narsa masdar o‘rnida turadi.