Практикум по статистике. (2 издание). Тащкент изд. «Iqtisod-moliya»

7-misol. Quyidagi shartli ma’lumotlar asosida nomoliyaviy korxonalar sektorining ishlab chiqarish schyotini tuzing (joriy bahoda, mln so’m):

№ t/r	Ko’rsatkichlar	Miqdori
1.	Tovar va xizmatlar sotishdan tushum Shu jumladan Qo’shilgan qiymat solig’i(QQS)	1100 220
2.	Eksport solig’i	10
3.	Davlat tomonidan o’rnatilgan baho, mahsulot tannarxidan past bo’lganligi sababli korxona ko’rgan zararni qoplash uchun davlat byudjetidan beriladigan mablag’ (subsidiya) (-)	6
4.	Tugallanmagan ishlab chiqarish qoldig’i Yil boshida Yil oxirida	16 19
5.	Tayyor mahsulotlar zaxirasi qoldig’i: Yil boshida Yil oxirida	100 120
6.	Xomashyo, elektr energiya, yoqilg’i xarajatlari Shu jumladan Qo’shilgan qiymat solig’i	460 54
7.	Yollangan xizmatlarning mehnat haqi	160
8.	Mashina uskunalarning ijara haqi	16
9.	Reklama xarajatlari	18
10.	Aloqa xizmatlari haqi	12
11.	Sug’urta xizmatlari haqi	4
12.	Asosiy fondlar iste’moli	100

Yechish:
1.Ishlab chiqarish schyotini tuzish uchun unga kerakli ko’rsatkichlarni hisoblaymiz:
1.1 Yalpi mahsulot va xizmatlar (YAMX) qiymati, asosiy bahoda:
YAMX=(1100-200)-(10)+(6)+(19-16)+(120-100)=899 mln so’m.
1.2 Oraliq iste’mol xarajatlari (OI):
OI=(460-54)+(16)+(18)+(12)+(4)=456 mln so’m

2. Endi “Nomoliyaviy korxona” sektorining ishlab chiqarish schyotini tuzamiz va schyotni balanslantiruvchi yalpi qo’shilgan qiymat (YAQQ) va sof qo’shilgan qiymat ko’rsatkichlarini hisoblaymiz.

“Nomoliyaviy korxona” sektorining ishlab chiqarish schyoti

Foydalanish		Resurslar
2. Oraliq iste’mol	456	1.Yalpi ishlab chiqarilgan tovar va xizmatlar qiymati, asosiy bahoda	899
3..Yalpi qo’shilgan qiymat (1-2)	443
4. Asosiy fondlar iste’moli	100
5.Sof qo’shilgan qiymat(3-4)	343
Jami (2+3)	899	Jami(1)	899

8-misol. Quyidagi jadvalda mamlakat iqtisodiyoti bo’yicha shartli ma’lumotlar keltirilgan (joriy bahoda, mln,so’m):

t/r	Ko’rsatkichlar nomi	Miqdori
1.	Mahsulot ishlab chiqarish tarmog’ining tovar mahsuloti, bozor bahosida	1700
2.	Pulli xizmatlar	710
3.	Pulsiz ko’rsatilgan xizmatlar (xarajatlar yig’indisi)	1024
4.	Bankdan olingan kreditga berilgan foiz	156
5.	Bankning olgan resurslari uchun to’lagan foizi	138
6.	Aktsiz solig’i	128
7.	Mahsulot uchun subsidiya (-)	28
8.	Moddiy va nomoddiy xizmatlar xarajatlari	1822
9.	Boshqa oraliq iste’mol xarajatlari	84
10.	Asosiy fondlar iste’moli	195

Yuqoridagi jadval ma’lumotlari asosida mamlakatning yig’ma ishlab chiqarish schyotini tuzing, yalpi ichki mahsulot va sof ichki mahsulot hajmini hisoblang.

Yechish:

1. 
   Mamlakatni ishlab chiqarish schyotini tuzish uchun kerakli ma’lumotlarni hisoblaymiz:
   

Yalpi tovar va xizmatlar qiymati bozor bahosida:
YAMX_b/b=1700+710+1024+(156-138)=3452 mln so’m
Yalpi tovar va xizmatlar qiymati asosiy bahoda:
YAMX_a/b= YAMX_b/b(3452)-Aktsiz solig’i (128)+mahsulot uchun subsidiya(28)=3352 mln so’m
Oraliq iste’mol (OI):
OI=156-138+1822+84=1924 mln so’m.

1. 
   Yig’ma ishlab chiqarish schyotini tuzamiz va schyotni balanslantiruvchi yalpi(sof) ichki mahsulot ko’rsatkichi qiymatini hisoblaymiz.
   

Mamlakatning ishlab chiqarish yig’ma schyoti

Foydalanish		Resurslar
5. Oraliq iste’moli	1924	1.Yalpi mahsulot va xizmatlar qiymati, asosiy bahoda	3352
6. Yalpi ichki mahsulot, bozor bahosida (4-5)	1528	2. Mahsulot solig’i	128
6.1. Asosiy fondlar iste’moli	195	3. Mahsulotga subsidiya	28
6.2 Sof ichki mahsulot, bozor bahosida (6-6.1)	1333	4.Yalpi mahsulot va xizmatlar qiymati, bozor bahosida(4=1+2-3)	3452
Jami:5+6	3452	Jami:4	3452

MNTda operatsiyalar daromadlarning shakllanishi, birlamchi va ikkilamchi taqsimlash schyotlari orqali bajariladi.

Daromadlarning shakllanishi schyoti va uning ko’rsatkichlarini hisoblash

Daromadlarning shakllanishi schyoti ishlab chiqarishda ishtirok etuvchilarning birlamchi daromadlarini hosil bo’lish jarayonini ifodalaydi. Birlamchi daromadlar YAQQ ko’rsatkichini tashkil qiluvchi ko’rsatkichlar tarkibini ifodalaydi.
Schyotning umumiy ko’rinishi quyidagicha:


Daromadlarning shakllanishi schyoti

Foydalanish	Resurslar
3. Mehnat haqi 3.1. Yollangan xizmatchilarni ish haqi 3.2. Ijtimoiy sug’urta ajratmasi	1. YAIM (YAQQ)
4. Ishlab chiqarish va import uchun soliq	2. Ishlab chiqarish va import uchun subsidiya
5. Yalpi foyda (aralash daromad) (5=1+2-3-4)
6. Asosiy kapital (fondlar) iste’moli
7. Sof foyda (aralash daromad) (7=5-6)
Jami: (3+4+7)	Jami: (1+2)

Schyotning “resurslar” qismida iqtisodiyot darajasida YAIM, tarmoqlar va sektorlar darajasida esa YAQQ ko’rsatkichi bo’ladi. Bu ko’rsatkichlar ishlab chiqarish schyotini foydalanish qismidan tushiriladi hamda davlat tomonidan ishlab chiqarish va import uchun berilgan subsidiyadan iborat.

Schyotning “resurslardan foydalanish” qismida ishlab chiqarishda yaratilgan YAQQ(YAIM) va uni yaratuvchilarga taqsimlash jarayoni ifodalanadi:
- ishlab chiqarishda qatnashgan yollangan xizmatchilarga to’langan mehnat haqidan iborat. U ish haqi va ijtimoiy sug’urta ajratmasidan tashkil topadi.
- ishlab chiqarish va import uchun soliq bu – ishlab chiqarishda qatnashgan ishlab chiqarish omillariga (mehnat, tabiiy resurs) berilgan majburiy to’lovlardan va mahsulotga soliqlardan iborat.
- schyotni balanslantiruvchi ko’rsatkichi yalpi foyda yoki aralash daromaddan iborat. Agarda daromadlarning shakllanishi schyoti uy xo’jaliklari sektori bo’yicha tuzilayotgan bo’lsa, schyotni balanslantiruvchi ko’rsatkichi aralash daromad deyiladi. Sababi uy xo’jaliklari sektorida ish haqi bilan foydaning egasi bitta – uy xo’jaliklari bo’ladi.
Yalpi foyda yoki aralash daromadlarni hisoblash algoritmi quyidagicha: