Практикум по статистике. (2 издание). Тащкент изд. «Iqtisod-moliya»

4-misol. 2014 - yilda korxona ishlab chiqargan mahsulotini sotishdan tushgan tushumi 40 mln so’mga, aylanma kapital qoldig’ining o’rtacha qiymati 5 mln so’mga teng.
Aylanma kapital aylanuvchanlik ko’rsatkichlarini aniqlang.
Aylanish koeffisiyenti quyidagiga teng:

Bir aylanishning davri quyidagiga teng:

Mavjud aylanma kapital yil davomida 45 kundan 8 marta aylanadi, ya’ni ishlab chiqarish jarayonida bevosita qatnashadi. Biriktirish koeffisiyenti esa quyidagiga teng:

ya’ni 1 ming so’mlik sotilgan mahsulotga 12,5 so’mlik aylanma kapital zaxirasi to’g’ri keladi.
Bir mahsulot turi bo’yicha material harajatini nisbiy miqdori quyidagicha hisoblanadi:

Shunga asosan mutlaq tafovut bilan birgalikda olib boriladi:

Bir necha mahsulot turlariga, mahsulot birligiga qilingan material sarfi umumiy indeks ko’rsatkichi yordamida aniqlanadi:



Material sarfini mutlaq farqini indeksning surati bilan maxraji o’rtasidagi ayirma natijasidan aniqlash mumkin:



Mahsulot birligiga qilingan material sarfini o’zgarishiga ta’sir etuvchi omillarni indekslar yordamida o’rganamiz.
Mahsulot miqdori hisobiga mutlaq o’zgarishini quyidagicha aniqlash mumkin:
.


.
Mahsulot bahosining o’zgarishi hisobiga :
.


.


Mahsulot birligiga material xarajatlari ta’siri:
.
Mahsulot birligiga qilingan material xarajatlarni mutlaq o’zgarishi quyidagicha aniqlanadi:



Indekslar orasidagi bog’liqlik darajasi asosida mahsulot birligiga qilingan material xarajatlarning o’zgarishini tekshirib ko’ramiz.

yoki ularni mutlaq, o’zgarishi



Salmoqli sarfning dinamikasi esa iqtisodiy indekslar salmoqli sarfining alohida va umumiy ko’rsatkichlari orqali o’rganiladi.
Salmoqli sarfning umumiy indeksi

O’zgaruvchi tarkibli indeksi

O’zgarmas tarkibli indeksi

Salmoq sarfning tarkibiy siljish indeksi

O’rtacha salmoqli sarfning o’zgarishi unga ta’sir qiluvchi omillar

:
a) - har bir mahsulot sarfi yoki har bir korxonadagi salmoqli sarflarning o’zgarishi hisobiga;
b) - mahsulot hajmi tarkibining o’zgarishi hisobiga.
Xomashyo zaxiralari yoki aylanma kapitalning bir qismi bo’lgan tovar zaxiralarining o’zgarishi va unga ta’sir qiluvchi omillarini indeks usullar orqali statistik tahlil qilish mumkin.
Moddiy aylanma mablag’larni o’zlashtirish va undan foydalanishni material sig’imi, materiallar zaxirasini aylanishi ko’rsatkichlari orqali baholash mumkin.
Alohida xomashyo turlari bo’yicha uning zaxirasining aylanishi

bu yerda: – davr bo’yicha shu turdagi xomashyoning umumiy sarfi;
- shu turdagixom ashyo zaxirasining o’rtacha qiymati (o’rtacha qoldiq qiymati).

Xomashyo va materiallarga bo’lgan talab va uning qo’shimcha o’zgarishini ikki turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi korxona misolida ko’rib chiqamiz.