Polimerlarning destruksiyasi

Polimerlarning oksidlanish destruksiyasi
Polimerlarning oksidlovchi moddalarga chidamliligi unda oson oksidlanadigan guruhlar bo`lish yoki bo`lmasligiga bog`liq. Oksidlanish destruksiyasi ultrabinafsha (UB) - nuri, radiatsiya, issiqlik, kislorod, kuchli oksidlovchilar (HNO<sub>3</sub>, KMnO<sub>4</sub>, xro`l kislotasi, ozon) va boshqa metallar (Fe, Cu, Mn, Ni) ta’sirida sezilarli tezlashadi.
Oksidlanish destruksiyasi nafaqat geterozanjirli, balki karbozanjirli polimerlar uchun ham xarakterli. Karbozanjirli yuqori molekulyar birikmalar ham havo kislorodi yoki boshqa oksidlovchilar ta’sirida oksidlanadi va bu reaksiya doimo destruksiyaga olib keladi.
Ma’lumki, quyimolekulyar uglevodorodlarning oksidlanishi radikal mexanizmda sodir bo`ladi. Juda ko`plab tajriba ma’lumotlarining ko'rsatishicha, polimerlarning oksidlanish destruksiyasi ham xuddi shu mexanizmda boradi. Darhaqiqat, avvaliga oksidlovchi bilan oson oksidlanuvchi guruhlar ta’sirlashsa, juftlanmagan elektronning uzatilishi bilan boradigan keyingi zanjirli reaksiyada makromolekulaning boshqa atomlari ishtirok etishi mumkin.
Polimerlarning oksidlanish destruksiyasi tezligi erkin radikallarga oson parchalanadigan moddalar hamda Fe, Cu, Mn, Ni kabi o`zgaruvchan valentli metallarning juda kichik miqdori (polimer massasiga nisbatan yuzdan va hatto mingdan bir ulushgacha) ishtirokida sezilarli darajada tezlashadi. Ko`rsatilgan metallar oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida ishtirok etadi va erkin radikallar hosil bo`lishini tezlashtiradi.
Demak, oksidlanish destruksiyasi zanjirli reaksiyalarga xos mexanizmda boradi:

1. 
   Initsirlash
   

2. 
   zanjir o`sishi
   

3. 
   zanjir uzilishi:
   

To`yinmagan polimerlarning oksidlanish tezligi qo`shbog‘bilan kislorod o`rtasida hosil bo`lgan peroksidning konsentratsiyasiga yoki a-vodorodning reaksiyaga kirishishiga bog`iq. Peroksidlar parchalanib erkin radikallar hosil qiladi, ular zanjir uzilishini muvofiqlashtiradi yoki oksidlanmagan makromolekulalami reaksiyaga kiritadi.

Agar polimerda harakatchan vodorod atomi (masalan, bu atomlar uchlamchi uglerodda va fenil guruhi faollashganda) bo`lsa, oksidlanish darhol peroksid hosil bo`lishiga olib keladi: