Platon qarashlarida jamiyat, davlat toʻgʻrisidagi taʼlimot markaziy oʻrinlardan

---

Platon qarashlarida jamiyat, davlat toʻgʻrisidagi taʼlimot markaziy oʻrinlardan 
birini tashkil qiladi. U davlat fuqarolarini 3 tabaqaga boʻlgan: 1-tabaqa — davlatni 
boshqarib turadigan donishmand hukmdorlar; 2-tabaqa — davlatni dushmandan 
himoya qiladigan harbiylar; 3-tabaqa — davlatni va yuqoridagi 2 ta-baqani moddiy 
jihatdan taʼminlab turadigan deqqonlar va hunarmandlar. Platon 
davlat boshqaruv shaklini oliy hokimiyat tanho amalga oshiriladigan 
monarxiyata, tor doiradagi cheklangan shaxslar tomonidan amalga oshiriladigan 
aristokrashiyaga, butun xalq hokimiyatni boshqaradigan demokratiyaga ajratadi. 
Platon 4 asosiy fazilatni farq kiladi: donishmandlik, mardlik, akl bilan ish qilish va 
eng asosiysi — boshka fazilatlar oʻrnini toʻldiradigan va qoʻshilib ketadigan fazilat 
— adolat. P. ning ideal davlat toʻgʻrisidagi orzulari asosida adolat gʻoyasi yotadi. 
Uningcha, jamiyat barcha aʼzolarining odil jamiyatdagi qonunlarga boʻysunishi 
ijtimoiy ta-raqqiyotning asosiy garovidir. Qayerdaki qonunlar hokim ustidan 
hukmron boʻlsa, hokimlar esa qonunga qul boʻlsa, oʻsha davlat gullab yashnaydi. 
Agar davlat qonunlar ustidan yaroqsiz hokimiyatni oʻrnatib qoʻyadigan boʻlsa, u 
holda qonun hech qanday foyda bermaydi, aksincha, davlat uchun juda 
katta zarar keltiradi, deb taʼkidlaydi. Uning fikricha, iqtisodiyot polis (davlat)ning 
gullab yash-nashi yoki tanazzuli omili hisoblanadi. I. ch. siyosatni emas, siyosat i. 
ch. ni bo-shqarishi kerak. Jamiyatni barqaror holatdan chiqaradigan har qanday 
oʻzgarishlarga yoʻl qoʻyilmasligi zarur. 
Platonning estetik qarashlarida borliq, hayot «abadiy gʻoya»larning taqlidi, 
nusxasi; sanʼat esa borliq, hayotning taqlidi, yaʼni taklidga taqlid, degan xulosaga 
asoslangan. U xudolarga boʻlgan eʼtiqodni qoʻllab-quvvatlagan, xudosizlarni 
qrralagan, davlatni boshqaruvchilar xudojoʻy boʻlishlari kerak, deb hisoblagan. 
Falsafa tarixida Platon taʼlimoti turlicha qabul qilingan. Unga «ilohiy ustoz» (antik 
davr), xristian dunyoqarashining muboshiri (bobosi), sof sevgi faylasufi va siyosiy 
xayolparast (Uygʻonish davri) sifatida qaralgan. Platondan 30 ga yaqin katta va 
kichik asar qamda xatlari saqlanib qolgan. Asarlari dialog shaklida yozilgan. 
Ulardan muhimlari: «Apologiya» (Sokratni qimoya qilish), «Kriton» (qonunni 
hurmag qilish haqida), «Laxet» (mardlik haqida), «Xarmid» (aql bilan ish qilish 
haqida), «Menon» (notiqlik sanʼati mohiyati haqida), «Bazm» (eros haqida), 
«Fedr» (eydoslar haqidagi taʼlimot), «Fedon» (adolat haqida), «Davlat» (adolat 
haqida), «Teetet» (bilim haqida), «Timey» (kosmologiya), «Qonunlar», 
«Siyosatdon», «Fileb» va b. P. ning asarlari asrlar davomida Gʻarbda, Sharqda 
maʼlum va mashhur boʻlgan, koʻp tillarga tarjima qilingan, ularga sharxdar 
yozilgan. «Davlat» asariga Ibn Rushd, «Qonunlar»ga Forobiy sharhi eʼtiborga 
loyiq. Forobiyning sharhi «Talxi-su navomisi Aflotun» («Aflotun qonunlari 
mohiyati») deb ataladi. Bu asar 1993-y. «Fozil odamlar shaxri» kitobida nashr 

---

etilgan. 2002-y. Aflo-tunning «Qonunlar» asari Toshkentda uzbek tilida nashr 
etildi. Yozuvchi Omon Muxtorning «Aflotun» romani chop qilindi 
Apologetika orqasidan xristian mafkurachilarining asarlari 
bo‘lgan 
patristika
paydo bo‘ldiki, uning mualliflari bid'atchilarga qarshi kurashga 
katta hissa qo‘shganliklari uchun avliyolik darajasiga ko‘tarildilar va cherkov 
otalari deb ataldilar. «Cherkov otalari» ning eng yirigi 
Avreliy A vgustin
(354-430) 
edi. Avgustin falsafasining markazida Xudo turadi. Xudo oliy mohiyat bo‘lib, eng 
oliy ezgulikdir. Inson esa o‘zida tabiatning moddiy jismlarini –o‘simliklar va 
hayvonlarni birlashtiradi va aqliy ruh, hamda ozod irodaga egadir. Ruh xudoga 
yaqin bo‘lib, moddiy emas, zavol topmaydi va o‘z qarorlarida ozoddir. Ma'naviy 
hayotning asosi irodadir, ammo aql emas. Hayotning maqsadi va mazmuni baxt-
saodatdadirki, unga Xudoni bilish bilan erishib bo‘ladi. Insoniy va ilohiy tarix 
voqyealari birlik va qarama-qarshiliklar orqali ro‘y beradi, ular o‘z ifodasini ikki 
saltanat (shaharlar) - Xudoning va yerning to‘qnashuvida topadilar. Xudo 
saltanatiga insoniyatning oz qismi, ya'ni o‘zining axloqiy-diniy xulqi bilan 
Xudoning rahmatiga va najotiga erishganlar kirdilar, yerdagi saltanatga esa, 
baraks, o‘zini yaxshi ko‘radigan, ochko‘z, xudbin kishilar kiradilarki, ular Xudoni 
unitadilar. Xudo saltanatiga mansublikning bosh garovi sifatida Xudo va cherkov 
oldida itoat va bo‘ysunish xizmat qiladi. 
O‘rta asrlardagi falsafiy tizimlarining ko‘pchiligi idealistik yo‘nalishga ega ediki, 
uni xristianlikning asosiy diniy aqidalari taqozo qilar edi. Bunday diniy aqidalar 
orasidayagona Xoliq - Xudoning shaxsiy shakli haqidagi atomizmning qat'iy 
ravishda rad etuvchi aqida, hamda Xudo tomonidan dunyoni «hyech narsadan» 
(