Platon qarashlarida jamiyat, davlat toʻgʻrisidagi taʼlimot markaziy oʻrinlardan

David Yum (1711-1776)
Berklining zamondoshi edi. Tashqi dunyo mavjudmi, degan savolga, Yum 
ikkilanibroq «bilmayman» deb javob berar edi. Axir bizning aqlimiz, ular keltirib 
chiqargan narsalar bilan emas, balki bizning his - tuyg‘ularimizning mazmuni 
bilangina ish yuritadi. Yumning nuqtai nazaricha, to‘g‘ri bilim faqat mantiqiy 
bo‘lishi mumkin, ammo o‘rganilayotgan mavzular dalillarga tayanganligi tufayli va 
mantiqiy isbot qilish mumkin bo‘lmaganligi sababli tajribadan keltirib chiqariladi. 
Tajribani o‘zini Yum «taassurotlar» oqimi sifatida ifodalab, uning sabablari ma'lum 
emasligi va bilib bo‘lmasligini qayd etadi. Tajribani mantiqiy asoslab bo‘lmasligi 
omili shuning dalilidirki, tajribaviy bilim ishonchli bo‘la olmaydi. Masalan, 
tajribada biz biror voqyea haqida avval bir taassurotga, keyin esa boshqasiga ega 
bo‘lamiz. Ammo ikki hodisaning birin-ketin kelishini mantiqiy jihatdan isbot qilib 
bo‘lmaydi, negaki, birinchi hodisa ikkinchining sababi bo‘lishi mumkin, ikkinchi 
esa - birinchining oqibati bo‘la oladi. Ushbu dalildan kelib chiqib Yum 
sababiyatning ob'ektiv xususiyatini bilish mumkin emasligi haqida xulosa chiqaradi. 
Shu bilan birgalikda Yum ob'ektiv sababiyatni tug‘ilgan g‘oyalar yoki hissiy 
taassurotlar qiyofasini eslash ko‘rinishida mavjudligiga yo‘l qo‘yadi. Barcha hissiy 
taassurotlarning hammasi ham biz uchun teng qiymatga ega emas: ularning ba'zilari 
yorqinroq, jonliroq, barqarorroq bo‘lib, dunyoda amaliy ravishda ma'lum bir narsani 
ko‘zlab ish tutish uchun yetarlidir. Pirovardida, Yum bizning ishonchimiz uchun 
manba nazariy bilim emas, balki din xizmat qilishligini ta'kidlashga majbur bo‘ldi. 
Masalan, biz yil fasllarining davriy o‘zgarishiga, har kuni quyosh chiqib, keyin 
botishiga ishonamiz. Bu ishonch ushbu hodisani takrorlanishini ko‘rish odatiga 
asoslangan. Yum cherkovni tanqid ostiga oladi. Ammo u dinning kelib chiqishi va 
ijtimoiy vazifalarini tushuntirishga urinib, uning ahamiyatini, jumladan, axloqiy 
me'yorlarni barqaror qilish va uning ta'sirchanligining garovi ekanligini ta'kidlaydi.