Plastmassalarni qaytaishlash texnologiyasi

to'ldirilmagan aralashma
deyiladi.
Misol uchun, rezina aralashmasinig biror retseptini kel- 
tiraylik:
Kauchuk 
Oltingugurt
Tezlatuvchi: 
tiuram
rux oksidi 
Aktivatorlar: 
stearin kislotasi 
texnik uglerod
Vulkanlovchi modda.
Vulkanlash, yuqorida aytib o ‘tilganidek, plastik kauchukni 
elastik rezinaga aylantirishdan iborat. Bu jarayon kauchukning 
oltingugurt bilan issiqlik ta’sirida reaksiyaga kirishishi orqali amalga 
oshiriladi. Bu jarayon vulkanlash. nomi bilan yuritiladi:
- C - S - S - C - ;
- C - S - C -
Polimerlar kimyosi nuqtayi nazaridan vulkanlash jarayonida 
oltingugurt orqali chiziqsimon kauchuk m akromolekulasidan 
to ‘rsimon makromolekula hosil bo‘ladi. Hozirgi paytda vulkanlash 
kimyoviy reaksiyasi joriy qilinishi bilan bu jarayonni texnologik
100 og‘irlik qism 
2—3,5 og‘irlik qism 
0,5—2 og‘irlik qism 
5 og‘ irlik qism 
1 og‘irlik qism 
45 og‘irlik qism
92

---

jarayon deb atash mum kin. C hunki vulkanlash jaray o n id a 
materialning qattiqligi oshadi, mustahkamligi o ‘zgaradi. Ya’ni, 
fizik-mexanik xossalari o‘zgaradi.
Vulkanlash jarayonini tezlashtirish maqsadida tezlatuvchi va 
aktivlovchi moddalar qo‘shiladi.
Plastifikatorlar.
Polimerlarni modifikatsiyalashning asosiy usullaridan biri bu 
plastifikatsiya usulidir. Bu jarayonriing m a’nosi polimer xossasini 
uning quyi molekulali birikmalari — plastifikatorlar qo‘shish 
orqali o ‘zgartirishdir. N atijada sistem aning qovushqoqligi, 
m olekulaning egiluvchanligi o ‘zgaradi va, qayta ishlashda, 
ekspluatatsiya qilishda elastik va plastikligining oshishiga sabab 
bo‘ladi.
Rezina tayyorlashda plastifikatorlar ikkita kichik guruhga 
boiinadi:
h a q i q i y p l a s t i f i k a t o r l a r , kauchuklarga m uvofiq 
keladigan m oddalar b o iib , ular bir-biri bilan aralashganda 
qovushqoqligi kamayadi, shishalanish temperaturasi pasayadi va 
elastiklik xossasi yaxshilanadi hamda sovuqbardoshligi ortadi;
q a y t a i s h l a s h j a r a y o n i n i
o s o n l a s h t i r u v c h i
m o d d a l a r , ular oquvchanlik tem peraturasini pasaytiradi, 
rezina qorishmasining qovushqoqligini kamaytiradi; sovuqbardosh- 
ligiga ta ’sir ko‘rsatadigan moddalar