Pirometallurgiya jarayonlari nazariyasi

Pirometallurgiyada gazli hisoblashlar. Metallurgiya sanoatida gazlar va 
ularning xususiyati 
Metallurgiya sanoatida gazlar va ularning xususiyatini o‘rganish muhim 
ahamiyatga ega. Chunki metallurgik pechlarda materiallar erib, kislorod bilan 
oksidlanib, turli xil gazlar hosil qiladi. Bunday gazlarga: N
2
, SO
2
, SO
3
, CO, CO
2
, 
H
2
va hokazolar kiradi. Bu esa, gazlar to‘g‘risidagi qonuniyatlarni yana bir bor 
o‘rganishga da’vat etadi.
Moddalar uch xil holatda: gaz, suyuq va qattiq holatda bo‘ladi. Moddalarning 
bu uch holati 
agregat holat 
deyiladi. Ko‘pchilik moddalar, sharoitga qarab, gaz, 
suyuq va qattiq holatda bo‘lishi mumkin. Masalan, suv 0° dan past haroratda muz 
holatida (qattiq holatda), 0° bilan 100° orasida suyuq holatda, 100° dan yuqori 
haroratda bug‘ holatida (gaz holatida) bo‘ladi. Demak, harorat o‘zgarishi bilan 
suvning agregat holati ham o‘zgarar ekan. Moddalarning agregat holatiga bosim 
ham katta ta’sir etadi. Masalan, suv bug‘i kuchli bosim bilan siqilsa, u suyuq 
holatga o‘tadi. Ko‘pchilik moddalar ma’lum bosimda va ma’lum haroratda bir 
vaqtning o‘zida uchala holatda ham bo‘lishi mumkin. Masalan, 4,579 mm simob 
ustuni bosimida va 0,0075° haroratda suv gaz (bug‘) holatida ham, suyuqlik (suv) 
holatida ham, qattiq (muz) holatda ham bo‘ladi. Lekin ba’zi moddalar sharoit har 
qanday o‘zgartirilganda ham uch agregat holatning biridagina bo‘ladi. Masalan, 
kalsiy karbonat faqat qattiq holatda bo‘ladi. Agar u qizdirilsa, hatto ancha yuqori 
haroratda ham, suyuq va gaz holatiga o‘tmaydi, agar ancha yuqori haroratgacha 
qizdirilsa, parchalanib, kalsiy oksid (CaO) va karbonat angidrid (CO
2
) hosil qiladi. 
Moddalarning qattiq holatdan suyuq holatga o‘tishi 
suyuqlanish
, suyuq holatdan 
gaz holatiga o‘tishi 
bug‘lanish
deb ataladi. Ko‘p moddalar avval qattiq holatdan 
suyuq holatga, so‘ngra suyuq holatdan gaz holatiga o‘tadi. Lekin ba’zi moddalar 
(masalan, yod) suyuq holatga o‘tmay turib, qattiq holatdan to‘g‘ridan-to‘g‘ri gaz 
holatiga o‘tadi. Bu hodisa