Petrografiya” fanidan imtihon uchun nazorat savollari. 1) Dala shpatlari xaqida umumiy maʼlumotlar. Kaltsiy-natriyli (plagioklaz) dala shpatlari

11) Magmatik jinslar qanday printsip asosida ajratiladi?
SiО₂ Miqdoriga qarap tasniflarga bolinadi.
Кремний оксидининг миқдорига қараб магма нордан (SiО₂), ўрта (SiО₂65-62), асосли (SiО₂52-45%) ва ўтаасосли (SiО₂45%) гуруҳларга бўлинади.

12) Kremniy oksidi bilan to'yingan jinslarda olivin qanday sharoitda kristallanishi mumkin?

13) Piroksenlar guruhi minerallari.?
Piroksen guruhidagi minerallar rombik va monoklin singoniyalarda kristallanishiga qaramay, ular o'zlarining kristallografik, fizik xossalari, hamda kimyoviy tarkibiga ko'ra bir-birlariga juda yaqin turadi. Piroksenlar kremnekislorod tetraedr zanjirlari uzluksiz bo'lgan metasilikatlar qatoriga kiradilar. Bu guruh kristallari uchun har doim eng asosiy va juda ko'p uchraydigan shakl qirralari orasidagi burchak 87 yoki 93° ga yaqin bo'lgan asosiy prizma hisoblanadi. Bu prizma qirralariga parallel ravishda ikkita aniq ko'ringan ulanish tekislik chiziqlari o'tadi. X.Xess, keyinchalik N.Dobretsov piroksenlarning umumiy formulasini quyidagicha ifodalaydilar.
W,,(X,Y)1,Z2O4, bunda: W - Ca, Na, X - Mg,Fe2, Mn, Ni; Y - Al,
Fe Cr, Ti; Z - Si, Al. Agar piroksenlarda R=1 va X=Mg.Fe bo'lsa, u
holda rombik singoniyada kristallanadi va O


Rombik piroksenlar yoki ortopiroksenlar enstatite (En) Mg2Si2O, ferrosilitdan (Fs) Fe2Si2O6 iborat bo'lgan qattiq eritma aralashmalarini cheksiz qatorini ifodalaydi.
APoldevaart va X.Xess ushbu qatorda enstatit molekulasining
foiziga qarab quyidagi turlarini ajratadi: enstatit ( 100-88 ), bronzit (88- 70), gipersten (70-50), ferrogipersten (50-30), ferrasalit (10-0). Eng keng tarqalgan rombik piroksenlar: enstatit, bronzit, gipersten hisoblanadi. Ferrosalitlar sun'iy yo'l bilan olingan va tabiatda uchramaydi.


Monoklin piroksenlar yoki klinopiroksenlar qattiq eritmalar
aralashmasi bo'lib, ular asosan enstatite (En), ferrosilit (Fs) va vollastonit (Wo) molekulalaridan tashkil topgan, A.Poldervaart va X.Xess tasniflariga ko'ra (2.20-rasm) monoklin piroksenlar tarkibida vollastonit minalining ko'payishiga qarab quyidagi turlarga bo'linadi: 1 - klinoenstatit-klinoferrosalit qatori - (Woo-5); 2 - pijonit - (Wo5-15); 3 - subkalsiyli avgit (W015-25); 4 - avgit (W025-45); 5 - diopsid-gedenbergit qatori (W045-50). Bu qatorning oraliq turi salit deb ataladi.

Vollastonit miqdorining 15-25 foizi (W015-25) oralig'ida piroksenlarning kristallik zanjirlari strukturalarida o'zgarish yuz beradi va qattiq eritmalaring qorishish qobiliyatida uzilish paydo bo'ladi.

Shuning uchun piroksentar tasnifida, chiziqchalar bilan belgilangan maydonga to'g'ri keladigan tarkibdagi piroksenlar yo'q. Yuqori haroratda qosil bo'lgan pijonit va subkalsiyli avgit qattiq eritmalari so'nggi sovish jarayonida parchalanadi.
A.Poldervaart va X.Xess tasniflari keyinchalik N.Morimoto (1988) tomonidan soddalashtirilgan, uning taklifidagi tasnifida piroksenlar: klinoenstatit-klinoferrosilit, pijonit, avgit, diopsid-gedenbergitlarga ajratilgan.