Petrografiya” fanidan imtihon uchun nazorat savollari. 1) Dala shpatlari xaqida umumiy maʼlumotlar. Kaltsiy-natriyli (plagioklaz) dala shpatlari

2) Kaliy-natriyli dala shpatlari.
Kaliy-natriyli dala shpatlari nordon, o'rta va ishqorli magmatik jinslarda keng tarqalgan minerallar qatoriga kiradi. Shunga qaramasdan, hozirgi kunda to'la o'rganilmagan va barcha uchun ma'qul bo'lgan ularning tasnifi yaratilmagan. Kaliyli dala shpatlari hosil bo'lish sharoitiga qarab ikki xil turi - monoklin va qisman, triklin singoniyada kristallanadi. Intruziv jinslarda ikkala turi: monoklin ortoklaz, ortoklaz-mikropertit va triklin mikroklin, mikroklin-pertit turlari, hamda vulkanik jinslarda sanidin, sanidin-kriptopertit (monoklin) va anortoklaz (triklin) hollarda uchraydi.
Kimyoviy tarkibiga ko'ra kaliyli dala shpatlar ortoklaz (Or) - KAISi5Og va natriyli albit (Ab) - NaAlSi5Og larning bir-birlari bilan qattiq, izomorf qorishmalarini hosil qiladi (2.6 jadval). Bu qorishuv ma'lum haroratda yuzaga keladi. Yuqori haroratda molekulalar batafsil aralashib ketsa, harorat pasayganda kaliyli ortoklaz, mikroklin hamda natriyli albit alohida qattiq eritmalar hosil qiladi. Nordon va o'rta intruziv jinslaming orasidagi KDSh ancha o'zgaruvchan bo'lib, Or20 dan Orc7 gacha qiymatda bo'lsa, ishqorli intruziv jinslarda esa Or20 dan Orso gacha bo'ladi. Ushbu ko'rsatkich intruziv jinslarda sezilarli darajada o'zgaruvchan: liparit va datsitlarda - OranAban atrofida bo'lib, traxitlarda bu ko'rsatkich ancha kamayadi. Ishqorli dala shpat- lariga kiradigan birikmalami kimyoviy jihatdan qaralganda ularning ichki tuzilishida yirik kationlar K, Na, Ca va Va ahamiyati katta bo'lib, ularning atrofida faqat [SiO4] tetraedrlarigina emas, balki [Al2O3l tetraedrlaridan tashkil topgan kompleks anionlar ham ishtirok etadi. Bunda kremniyning alyuminiyga nisbati Si:Al=3:1, shuning uchun ham alyuminiy-kremniy anionlar quyidagicha yoziladi - [AISi3Oxl. Natijada KDSh tarkibidagi kaliy ioni kirishi uchun sharoit yaratiladi. Kaliydan tashqari ularning tarkibida natriy ham bo'ladi, ammo ancha kamroq migdorda.
Petrografiya_nimani_o’rganadi_va_u_Yer_to’g’risidagi_qanday_fanlar_bilan_o’zaro_aloqadorlikka_ega_Petragrafiya'>3) Petrografiya nimani o’rganadi va u Yer to’g’risidagi qanday fanlar bilan o’zaro aloqadorlikka ega?
Petragrafiya fani mineralogiya, umumiy geologiya, stratigrafiya, geotektonika, paleontologiya, termodinamika, amaliy petrologiya, kimyo, fizikaviy kimyo va boshqa fanlar bilan chambarchas bogliq.
Petrografiya - tog' jinslari haqidagi fan (petros - qoya, tosh; grafus - yozmoq ma'nosini anglatadı). Bu fan Yerda, sayyoralarda tarqalgan barcha tog' jinslari tarkibini, tuzilishini, kelib chiqishini, turli qazilma boyliklarga bo'lgan munosabatini o'rganadi. Tabiiyki, petrografiyaning obyekti bo'lgan jinslar xilma-xil va nihoyatda murakkab tarkibga va hosil bo'lish sharoitiga ega, shu sababdan, bu fan tog' jinslarini sinflarga, qatorlarga, guruhlarga, oilalarga, xillarga va turlarga ajratadi. Shu nuqtayi nazardan, petrografiya Yer haqidagi fanlar orasida alohida o'rin egallaydi va hech mubolag'asiz ulaming markazida turadi. Petrografiyaning bunday o'mi tasodifiy emas, chunki geologiyadagi barcha masalalar, muammolar, kashfiyotlar pirovardida tog' jinsi tarkibiga borib taqaladi. Sayyoramizning yoshi bo'ladimi, uni rivojlanish bosqichlarimi, kelib chiqish masalalarimi - barchasi tog' jinsi bilan bog'liqdir. Faqat jinsning tarkibini batafsil o'rganilgandagina, uni barcha nozik xususiyatlarini aniqlagandagina tegishli ilmiy xulosalar chiqarish mumkin. Xuddi shu mulohaza qazilma boyliklarga ham taalluqli. Jinsni, ma'danning tarkibini bilmasdan turib konlarni na bashorat qilib bo'ladi, na istiqboli aniqlanadi.