Pensiya ishi darslik i-qism toshkent-2020 Rustamov D. R., Tursunov J. P., Beknazarov Z. E

9-BOB. PENSIYA JAMG‘ARMASI MOLIYAVIY RESURSLARINI
BOSHQARISH VA MOLIYAVIY BARQARORLIGINI TA’MINLASH
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
10-BOB. PENSIYA JAMG‘ARMASI TO‘LOVLARINI BOSHQA
MANBALARDAN QOPLASH TARTIBI
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
11-BOB. DAVLAT PENSIYALARINING TURLARI
186
187
188
189
190
191
192
193
12-BOB. YOSHGA DOIR PENSIYALARNI HISOBLASH, TAYINLASH VA TO‘LASH TARTIBI
12.1. Yoshga doir pensiyalarning tayinlanish shartlari va pensiya tayinlash uchun zarur bo‘lgan hujjatlarni taqdim etish tartibi
Yoshga doir pensiya respublikamizdagi keksa fuqarolarni ijtimoiy ta’minlashning asosiy shakllaridan biri bo’lib hisoblanadi. “Yoshga doir pensiya” atamasi “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida”gi Qonun kuchga kirgan vaqtdan boshlab kiritildi. Ushbu vaqtgacha ya’ni 1994-yilgacha qarilik pensiyasi deb yuritilgan.
Qonunga asosan yoshga doir pensiya erkaklar uchun 60 yosh, ayollar uchun 55 yosh, ba’zi bir hollarda esa 50 yosh, 45 yosh hatto 40 yoshdan ham pensiyaga chiqish mumkinligi uchun bu yoshdagilarni qariya deb atash noo’rin tuyuladi. Chunki ilmiy tadqiqotlarga ko’ra 61 yoshdan 74 yoshgacha bo’lgan davrni keksayish davri deb aytish mumkin. Yoshga doir pensiya tayinlash fuqaroni qarilik yoshini emas, balki mehnat qobiliyatini pasayishi yoki ayrim bir kasblar uchun mos kelmay qolishini hisobga olingan holda belgilanib, bu pensiyani olish uchun ayrim hollarda muayyan yoshga yetish va ish stajini mavjudligi, alohida hollarda esa faqat ish stajini mavjudligiga asoslanib, tayinlanishini ko’zda tutadi.
Yoshga doir pensiya deganda, asosan, fuqaroning o’tgan davrdagi ish stajini, jamiyat rivojlanishiga qo’shgan hissasini hisobga olgan holda umrbod tayinlanadigan davlat ta’minotining turlaridan biridir. Yoshga doir pensiya tayinlashda pensiyaning miqdori fuqaroning ishlagan ish stajiga va olgan ish haqining miqdoriga bog’liq bo’ladi, ish staji va ish haqi miqdori qanchalik ko’p bo’lsa, pensiya miqdori ham yuqori bo’ladi, lekin pensiyaning kam miqdori qonunda belgilab qo’yilgan miqdorlardan kam bo’lmasligi shart. Ayrim hollarda pensiya miqdori fuqaroning imtiyozlarga egaligi va davlat oldidagi xizmatlari hisobga olinadigan bo’lsa, pensiyaga chiqishdan oldin olgan ish haqi miqdoridan ham oshib ketishi mumkin.
Qonunda belgilangan tartibda (yosh, mehnat staji) pensiyaga chiqish to’liq pensiya olishni kafolatlaydi.
Pensiya tayinlash uchun yetarlicha ish stajiga ega bo’lmagan shaxslarga yoshga doir pensiyalar qonunda belgilangan kamida 7 yil ish staji mavjud bo’lgan taqdirda, bor stajga mutanosib miqdorda tayinlanadi.
Pensiya tayinlash to’g’risidagi ariza qonun hujjatlariga muvofiq pensiya olish huquqiga ega bo’lgan shaxs tomonidan uning yashash joyidagi Pensiya jamg’armasi bo’limiga beriladi. Xodimga pensiya tayinlangan taqdirda pensiya tayinlash to’g’risidagi ariza xodimning oxirgi ish joyi bo’yicha tashkilotning ma’muriyati orqali ariza beruvchining yashash joyi bo’yicha Pensiya jamg’armasi bo’limiga berilishi mumkin.
Yoshga doir pensiya olish huquqini 12.1-rasm orqali ko’rishimiz mumkin.