|
Телефон:+9983-796-75-74
normurodov.oibek@mail.ru
Annotatsiya:
Ushbu maqolada maktabgacha ta’limda inklyuziv ta’lim muammolari va ularni
bartaraf qilishda davlat tomonidan yo‘lga qo‘yilgan chora tadbirlar, islohotlar va imkoniyatlar
to‘g‘risida fikr yuritilan.
Kalit so‘zlar:
inklyuziv ta’lim, inklyuziv texnologlar, pedagogik texnologiyalar.
Ta’lim tizimidagi zamonaviy vaziyat uning barcha tarkibiy qismlarida, jumladan, ta’lim
to‘g‘risidagi qonun, ta’lim standartlari, ta’lim dasturlari, ta’lim jarayoni ishtirokchilarining o‘zaro
hamkorligi tamoyillari, ta’lim muhitini tashkil etish tamoyillari va boshqalarni modernizatsiya
qilish jarayonlari bilan tavsiflanadi. Ta’lim tizimini modernizatsiya qilishning yo‘nalishlaridan
biri bolalarning ta’lim ehtiyojlari xilma-xilligini, ularning xususiyatlari, imkoniyatlari,
manfaatlarini hisobga olishni nazarda tutadigan inklyuziv ta’lim tamoyillarini amalga oshirishdir.
Shu munosabat bilan, ish usullari, shakllari va texnologiyalarini o‘zgartirish kerak bo‘ladi.
O‘zbekiston Respublikasida ta’lim tizimida katta o‘zgarishlar ro‘y bermoqda. Ta’lim
tizimini 2030-yilgacha isloh qilish konsepsiyasi tasdiqlandi, respublikada maktabgacha ta’lim
konsepsiyasi alohida tasdiqlandi, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasining maktabgacha ta’lim
va tarbiya to‘g‘risidagi qonuni qabul qilindi va tasdiqlandi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Sh. Mirziyoyev “Maktabgacha ta’lim tizimini tubdan isloh qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida”
gi qarorni nafaqat ta’limni boshqarishda zamonaviy mexanizmlarni joriy etish, balki ta’lim
va o‘quv jarayonini takomillashtirish, respublikada maktabgacha ta’lim tizimi uchun yuqori
malakali pedagog kadrlar tayyorlash bo‘yicha kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirishni
nazarda tutadi. Maktabgacha ta’lim-bu uzluksiz ta’lim tizimining boshlang‘ich bo‘g‘inidir va
uning vazifasi bolaning sog‘lom, rivojlangan shaxsiyatini shakllantirishni ta’minlash, ta’lim
berishga bo‘lgan istakni uyg‘otish, bolalarni maktabga tayyorlashdan iborat. Inklyuziv ta’lim
masalalariga katta e’tibor qaratilmoqda, nogiron bolalar muammosini hal qilishda davlatning
jiddiyligi va qiziqishini, ularning erta moslashuvini, ushbu toifadagi bolalarni ijtimoiy qo‘llab-
quvvatlashni aks ettiradi. Inklyuziv ta’lim-bu bolalar bog‘chasi va maktabning barcha bolalarga
ta’lim berish imkoniyatidir. bu asosiy inson huquqi sifatida ta’limni tushunishga asoslangan.
Bolalar uchun bolalar bog‘chasining ta’lim jarayoniga va uning jamoasiga muvaffaqiyatli
kiritilishi uchun ular kerakli darajada qo‘llab-quvvatlashlari kerak. buning uchun bolalar nima
qila olishlarini emas, balki nima qilishlari mumkinligini ko‘rish va tushunish kerak. O‘qituvchilar,
yordamchi o‘qituvchilar va barcha yordamchi xodimlar oddiy guruhlarda birgalikda o‘qiyotgan
bo‘lsa, bolalar bir xil ta’lim maqsadlariga ega bo‘lishlari shart emasligini tushunishlari va qabul
qilishlari kerak.
bularning barchasi guruhlarda muntazam ishlarning tuzilishini o‘zgartiradi. O‘qituvchilarga
17
10
kata mas’uliyat yuklaydi. O‘qituvchilar bu bolalar haqida o‘z psixologiyalari haqida aniq bilimga
ega bo‘lishi kerak va bularning barchasi buzilmasdan bolalar bilan bog‘lanishi mumkin. bolalar,
otaonalar, jamoa bilan ulkan tarbiyaviy ishlar olib borilmoqda, shuningdek, defektologlar,
psixologlar katta ish olib borilmoqda. barcha tuzilmalar rahbarlari tomonidan qo‘llab-quvvatlash
ham zarur.
O‘qituvchilar o‘z roliga yangi nuqtai nazar bilan qarashlari va “inklyuziv o‘qituvchilar”
bo‘lishni o‘rganishlari kerak. bolalar uchun maxsus ehtiyojlarni o‘rgatish differentsial xususiyatga
ega bo‘lishi kerak. bolalarning imkoniyatlarini hisobga olish va ularning imkoniyatlarini hisobga
olgan holda ta’lim va tarbiya dasturini yaratish. bolaning rivojlanishining barcha jihatlarini,
uning shaxsiy imkoniyatlarini hisobga oling. bu barcha bolalar ehtiyojlarini qondirish uchun
maxsus ta’lim o‘zgarishini anglatadi, turli ta’lim ehtiyojlari va ta’lim uslublari bo‘lgan bolalarga
o‘quv dasturining mazmunini o‘rganishga yordam beradigan yangi o‘zgartirilgan ta’lim usullari
mavjud. bu ta’lim jarayonining turli darajalarida amalga oshirilishi mumkin. bolalarning
qobiliyatlari juda ko‘p va har xil bo‘lishi mumkin, ko‘pincha bolalarning kompensatsion
imkoniyatlariga, har bir bolaning eng samarali usulini va qanday qilib moslashishini bilish,
bolaning shaxsiy ehtiyojlarini qondirish uchun o‘qitish usullarini o‘zgartirish zarur. O‘qituvchi
kitoblar, lenta yozuvlari va amaliy materiallar kabi turli xil ta’lim vositalaridan foydalanishi
mumkin. Umumiy faoliyatda guruhlarda ta’lim va rol o‘yinlari muhim rol o‘ynaydi. L.Vygotskiy
yozganidek, bolaning madaniy rivojlanishidagi har qanday funktsiyada ikki marta, interpsixik
kategoriya sifatida odamlar orasida, keyin esa intrapsikik kategoriya sifatida bolada paydo
bo‘ladi. O‘qituvchi, xuddi bola bilan birga o‘rganishi, u bilan hamkorlik qilishi va unga faqat
ma’ruzalar o‘qimasligi kerak. bola bilan interaktiv muloqot qilish kerak. Ushbu muloqot bolaga
hissiy, qiziqarli bo‘lishi kerak, ko‘plab muammoli vaziyatlarni va ularni hal qilish yo‘llarini o‘z
ichiga oladi. Shu munosabat bilan, ish usullari, shakllari va texnologiyalarini o‘zgartirish kata
ahamiyatga ega.
Adabiyotlar ro‘yxati.
1. “Ta’lim to‘g‘risida” gi va “kadrlar tayyorlash Milliy dasturi to‘g‘risida” gi O‘zbekiston
Respublikasi Qonuni,
2. O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish
konsepsiyasi va O‘zbekiston Respublikasi xalq ta’limi tizimini rivojlantirish konsepsiyasi
2030-yilgacha O‘zbekiston Respublikasining maktabgacha ta’lim va tarbiya to‘g‘risidagi Qonuni
(qonunchilik palatasi tomonidan 2019-yil 22-oktabrda Senat tomonidan 2019-yil 14-dekabr
http://inclusive-education.uz/).
18
Do'stlaringiz bilan baham: |
