Педагогика

Нафосат маданияти. Жамият ва айрим шахснинг нафосат маданияти тушунчалари мавжуд. Жамиятнинг нафосат маданияти деганда инсоният бутун ривожланиш тарихи жараёнида тўпланган моддий ва маънавий қадриятлари мазмуни тушунилади. Ўқувчи шахсининг нафосат маданияти унинг жамият маданий меросини фаол, ижодий ўзлаштириши натижасида ҳосил бўлади. Шахснинг гўзаллик билан ўзаро муносабати, шунингдек, шахснинг айрим сифатларини ўзаро таъсири натижасида нафосат маданияти доимо ўзгариб туради. Шахс нафосат маданиятининг асосий таркибий қисмлари бу нафосат онги, нафосатни ҳис этишга бўлган эҳтиёж, уни қондириш йўлида ташкил этилган муносабатлардир.
Нафосат онги гўзаллик, гўзалликни ҳис этиш, унинг моҳиятини англаш, нафосат ҳис-туйғуси, нафосат диди каби тушунчаларнинг онгда акс этиши.
Нафосат онгнинг таркибий қисмлари ўзига хос мураккаб тузилишига эгадир:




Нафосат маданияти гўзалликни ҳис этиш, ундан завқланиш, мавжуд гўзалликларни асраш ва бойитиш йўлида ўзлаштирилган билим ҳамда амалга ошириладиган нафосат фаолиятини ташкил этиш даражасининг сифат кўрсаткичидир. Нафосат онги гўзалликни қадрлаш ва уни бойитиш йўлидаги амалий ҳаракатни кенг кўламда ташкил этиш асосида такомиллашиб боради.


Нафосатнинг асосий хусусиятлари. Тарбиявий ишларни ташкил этишда нафосат идрокининг психологик қонуниятларини ҳисобга олиш лозим. Бу хусусиятлар илк ёшдаги болаларга хос ҳамда ривожланиш, нафосат тажрибаси, тасаввурларнинг шаклланганлик даражасига боғлиқ. Атроф-олам ҳодисалари дастлаб нафосат сифатида намоён бўлмайди. Бундай бўлишдан олдин улар идрок этилувчан, мазмунли, тушунарли бўлиши лозим. Демак, тарбиячи, ўқитувчининг биринчи навбатдаги вазифаларидан бири ўқувчиларнинг ёш хусусиятларини инобатга олган ҳолда, энг мураккаб ҳодисалар ҳамда гўзаллик шакллари, нафосат муаммоларини англаб етиши лозим. Нафосатни идрок этишнинг муҳим унсури – ҳиссиётлилик. Санъат, борлиқни ёрқин акс эттирувчи юқори бадиий асар мазмунини идрок этишда ўқувчилар қувонч ёки ғазаб, қўрқинч ёки ишончни ҳис этадилар. Бу туйғу гўзаллик қонуниятлари ғояси билан яшашга ундайди.
Бундан ташқари нафосат воситалари хилма хилдир. Табиат меҳнат, инсоний муносабатлар, санъат нафосат тарбияси воситасидир. Табиат нафосат тарбиясининг муҳим манбаидир. К.Д.Ушинский табиатни ёш авлод нафосат туйғуларининг ривожланишига чуқур таъсир кўрсатадиган ажойиб тарбиячидир, деган эди. Саёҳат, сайр, юриш, табиатга бағишланган санъат асарларини ўрганиш мазкур йўналишдаги анъанавий ишдир. Бироқ табиат ичида бўлишнинг ўзи етарли эмас. Табиатдаги гўзалликни кўра билиш, ҳис этиш лозим. Бундай қобилият аста-секин ривожланиб боради. Сайр, экскурсия ҳамда мактаб участкасида ишлаш пайтида тарбиячилар эътиборини табиат бойликларига, унинг шаклидаги мукаммалликларга қаратиши, болаларга нафосат, табиатни севиш эҳтиёжигина бўлмай, шунингдек, уни эҳтиётлашдан ҳам иборатлигини тушунтириб бориши лозим.