Педагогика

Ўқувчиларда нафосатни шакллантириш. Нафосат онги ижтимоий воқелик, табиат, санъат билан бевосита мулоқот жараёнида ўқувчиларни турли назария, қарашлар моҳияти билан таништириш, улар ўртасида нафосат таълими ва тарбиясини ташкил этиш ҳисобига шакллантирилади. Нафосат онги асосини нафосат идроки ташкил этади. Нафосат идроки – бу ижтимоий воқелик, буюм ва ҳодисаларнинг гўзаллигини онгда яхлит акс этиши бўлиб, у гўзаллик ҳис этилганда юзага келади ва аниқ мақсадга йўналтирилганлиги билан тавсифланади.
Нафосат тарбиясининг вазифалари қуйидагилардан иборатдир: ўқувчиларда нафосат ҳис-туйғуси, фикр-мулоҳаза, дидни тарбиялаш, уларнинг ижодий қобилиятлари, гўзалликни севишга бўлган ҳаётий эҳтиёжини ўстиришдан иборат. Кишилар гўзалликни идрок қилиш қобилиятига эга бўлганликлари учун ҳаяжонланиш, қўйғуриш, дарғазаб бўлиш, қувониш, завқланиш каби ҳис-туйғуларни бошдан кечирадилар. Бундан ташқари киши юксак бадиий маҳорат билан яратилган образни ёки табиат, ҳаётдаги гўзал ҳодисани идрок қилганидан завқ-шавққа тўлади.
Ўқувчиларда кузатиш маданиятини тарбиялаш уларнинг гўзалликка бўлган интилишларини ўстириш учун жуда муҳим. Кўп ҳолларда боллар бирор нарсага қараб турадилар-у, унинг ўзини кўрмайдилар, қулоқ соладилар-у, эшитмайдилар. Шунинг учун уларга табиатда, ўрмонда тоғлар ва чўлларда турли товушларни фарқ қилишни ўргатиш лозим. Юқори синф ўқувчиларига гўзаллик, хунуклик, нафосат иделали сингари тушунчаларни ёритиб бериш жуда муҳим, зеро, бу тушунчаларсиз гўзалликка нисбатан муносабат, воқелик ва борлиққа гўзал муносабат тизимини таркиб топтириб бўлмайди.
Нафосат ҳақидаги тушунчаларни ўзлаштириб олиш, ажаойиб санъат асарини саёз, паст савияда ёзилган асардан фарқлаш, ўз фикр-мулоҳазаларини тўғри эканлигини қаттиқ туриб, ҳимоя қилишга ёрдам беради. Юқори синф ўқувчилари ҳаёт ва санъатда гўзаллик, хунуклик, завқ-шавқнинг хилма-хил турларига дуч келадилар. Улар ғоявий йўналиши ва мазмуни жиҳатдан турлича бўлган бадиий ҳамда санъат асарларни ўқийдилар, томоша қиладилар ва тинглайдилар. Ижтимоий ҳаёт ва санъатга оид ҳодисаларнинг моҳиятини тўғри тушунишда ўқувчиларга гўзаллик ва уни севиш мавзусидаги дарслар, шунингдек, синфдан ва мактабдан ташқари олиб бориладиган хилма хил машғулотлар ёрдам беради.
Нафосат диди ўз табиатига кўра шахсга хос бўлган психологик ҳодисадир. Аммо шахс ижтимоий муносабатларнинг фаол иштирокчиси бўлганлиги учун у гўзалликни баҳолаш мезонларини пухта ўзлаштира олади. Нафосат диди шахснинг буюм ёки ҳодисага нисбатан муносабат билдириш тури, объектив нафосат ўлчови бўлиб, гўзаллик, хунуклик ва тубанликка баҳо беришда субъектив ёндашувни ифодалайди. Дид саналади. Хуллас, мактаб ўқувчилари ўртасида нафосат тарбиясини ташкил этишда самарали шакл, метод ва воситалардан оқилона фойдаланиш ижобий натижалар беради.