Pedagogika

Искендеров  Ж.  С.
  Педагогика  коллежи  талабаларида  характернинг  интеллектуал  ва 
иродавий  хусусиятларини  шакллантириш:  психол.  фан.  ном.  ...  дисс.  –  Тошкент.,  2009.                  
– Б. 37. 

---

PEDAGOGIKA
 
2016, 4-son
 
 
 
56 
Intellektual-madaniy  rivojlanish  emotsionallik  bilan  aloqadorlikdadir. 
Talabadagi salbiy his-tuyg‘ularini yо‘qotish, о‘rnini ijobiylari bilan tо‘ldirish zarur. 
Masalan,  odamlarga  nisbatan  muhabbatni  uyg‘otish  kerak.  Shu  bilan  birga 
talabada turli vaziyatlarda о‘ziga ishonch bilan qarash tuyg‘usini tarkib toptirish 
zarur. Agar boshqalarni sevish boshqalarga nisbatan munosabatni ifodalasa, о‘z-
о‘ziga  ishonch  esa,  о‘z-о‘ziga  munosabatni  anglatadi,  ya’ni  talabada  tor 
ma’nodagi “Men” hissining hosil bо‘lishidir. Sevgi va ishonchdan tashqari bir his-
tuyg‘udan  voz  kechish  va  о‘rniga  boshqasini  chaqira  olish,  qо‘rquvni  boshqara 
olishga  о‘rgatish  ham  muhim  psixologik  omillarning  emotsional  sabablariga 
taalluqlidir. 
V. I. Morasanova “Individual о‘z-о‘zini boshqarish va inson xarakteri” nomli 
maqolasida  xarakter  tipologiyasi  muammosiga  alohida  e’tibor  qaratadi.  Uning 
fikricha,  xarakter  tipologiyasi  va  xususiyatlarini  qо‘yish  muammosi  tabiiyroq 
bо‘lib,  uslubiy-qat’iy  usulda  shaxs  omili  nazariyalarida  yechiladi.  Bu  yerda 
xarakter xususiyatlari va tiplari har xil tartibdagi omillar sifatida qarab chiqiladi, 
shaxs  tuzilishining  sifatiy  har  xil  darajalaridek  tasvirlanadi.  Muallif  xarakter 
tipologiyasini  о‘rganishda  psixikani  tadqiq  qilishga  subyektiv  yondashib, 
anglangan  о‘z-о‘zini  boshqarishning  rivojlanish  xususiyatlari  nuqtayi  nazaridan 
qarab  chiqadi.  Bu  о‘rinda  о‘z-о‘zini  boshqarish  subyektiv  faollikning  psixologik 
mexanizmi  sifatida  о‘rganiladi.  U  olib  borgan  tadqiqot  natijalarining 
kо‘rsatishicha,  individual  о‘z-о‘zini  boshqarish  nafaqat  xarakter  kо‘rinishini 
nazorat  qilishga  imkoniyat  yaratganini,  balki  о‘z-о‘zini  boshqarish  xarakterning 
shakllanishi va shaxs yо‘nalishining rivojlanishi bilan bog‘liqligini tasdiqlaydi
1
.  
Talabalar  motivatsion  faoliyatining  rivoji  ham  intellektual-madaniy 
taraqqiyotga ta’sir etuvchi psixologik omillar sirasiga kiradi.  
Motivatsiya – motivlarning harakatlanish jarayoni, insonni asosiy faoliyatga 
undovchi  motivlar  yig‘indisi.  Motiv  esa  fransuzchadan  tarjima  qilinganda, 
undovchi kuch, sabab degan ma’noni bildiradi.  
E. G‘oziyev va R. Asomovalarning tadqiqotlarida ta’kidlanganidek, motiv va 
motivatsiya  tizimi  shaxsning  faoliyati,  muomalasi,  xatti-harakatining  ichki 
regulyatsiyasi funksiyasini bajarib, ehtiyojini qondirish, xohish-istak, ezgu niyat, 
orzu-tilak, mayl, his-tuyg‘u, ustanovka, ideal, imon-e’tiqod, vijdon, maqsad qо‘ya 
olish va boshqalarni amaliyotda rо‘yobga chiqarishning bosh omili hisoblanadi. 
Motiv  va  motivatsiya  faqat  bilimlarni  о‘zlashtirish,  о‘quv  malakalarini  egallash, 
                                                           
1