Pedagogika

Sattarova  Gulnora  Ikromovna
,  Qarshi  DU  katta  ilmiy  xodim-izlanuvchi.  E-mail: 
[e-mail]
  
1
Каримов И. А.
 Асосий мақсадимиз – юртимизда эркин ва обод, фаравон ҳаёт барпо этиш 
йўлини қатъият билан давом эттиришдир. – Тошкент. Халқ сўзи, 2007 йил 8 декабр.  
G. Sattarova
*
 

---

PEDAGOGIKA
 
2016, 4-son
 
 
 
24 
Insoniyat  uchun  zaruriy  irodaviy  sifatlarga  ega  bо‘lgan  shaxsni 
shakllantirishning ilmiy asoslangan tizimini ishlab chiqishdan manfaatdor jamiyat 
iroda 
muammosini 
nazariy 
va 
metodologik 
jihatdan 
о‘rganishni 
chuqurlashtirishni, eksperimental izlanishning uslubiy jabhalarini ishlab chiqishni, 
iroda regulatsiyasi kо‘rsatkichini diagnostika qilishni taqozo etadi.  
Jahon psixologiyasida irodaviy sifatlarni eksperimental о‘rganish borasida 
qator  fundamental  izlanishlar  olib  borilgan.  Ularda  irodaning  umumiy 
xususiyatlari (K. Levin, N. Ax), bolalarning shaxsiy xulq-atvoridan о‘zini tiyib turish 
uquvini rivojlantirish va irodani tormozlashning har xil usullaridan foydalanish (V. 
Mishel), irodaviy zо‘riqishlar va ularni pasaytirish xususiyatlari        (Y. I. Ignatyev), 
iroda  sifatlarini  aniqlash,  sobitqadamlik,  intizomlilik,  dalillik,  jasoratlilik  va 
tirishqoqlikni  irodaviy  sifatlar  tarzida  baholash  (V.  I.  Makarova,                    V.  A. 
Krutetskiy;  mustaqillik,  qat’iyatlilik,  tirishqoqlik  va  о‘zini  uddalashni  irodaning 
muhim  sifatlari  tarzda  ajratib  kо‘rsatish  (P.  M.  Yakobson),  sobitqadamlik  va 
tashabbuskorlik,  tashkillashganlik  va  intizomlilik,  urinchoqlik  va  tirishqoqlik, 
dadillik  va  qat’iyatlilik,  chidamlilik  va  о‘zini  uddalashlik,  botirlik  va  jasoratlilik 
muhim  irodaviy  sifatlari  ekanligi  tasniflangan  (A.  I.  Shcherbakov),  irodaviy 
sifatlarning darajali namoyon bо‘lishiga kо‘ra g‘ayratlilik, chidamlilik, vazminlikni 
muhim  sifatlar  tarzda  ajratib  kо‘rsatish  (V.  K.  Kalin),  irodaning  nazariy  va 
eksperimental tadqiq etilganligini tizimlashtirish (V. A. Ivannikov) masalalari о‘rin 
olganligi kuzatiladi
1
.  
Bizning  izlanishimiz  yuqoridagi  tadqiqotlarga  nazariy-metodologik  asos 
sifatida  tayanib  amalga  oshirildi  va  ilk  о‘spirinlardagi  irodaviy  sifatlarning 
shakllanganlik holatini empirik о‘rganishga erishildi. Tadqiqotda                              M. 
V. Chumakovning “Shaxsning irodaviy sifatlari” testi (savolnomasi)ning            E. 
G‘.  G‘oziyev  tomonidan  modifikatsiya  qilingan  variantidan  foydalandik
2
.  Test 
mohiyati,  uning  prinsipi,  tuzilishiga  binoan  semantik  о‘xshashlikka  ega  bо‘lgan 
atamalar (sifatlar, fazilatlar)ga asoslanib, shaxsning irodaviy sifatlarini muayyan 
shkalalarga  ajratish  mumkin.  Test  modifikatsiya  qilinganda  aniq  qoidalarga 
asoslanishi,  muayyan  tartib  bо‘yicha  joylashtirilishi  qat’iy  tartib  bо‘yicha 
joylashtirilgan. Irodaviy sifatlar ijobiy va salbiy qutblarga birlashtirilgan. Irodaviy 
sifatlarning qat’iylashtirilgan kо‘rinishi quyidagicha: 
                                                           
1