|
Таълим методлари тавсифи- Ўқувчиларнинг билимдларини ошириш, малака ва кўникмаларни эгаллаш учун таълим методлари уч гурухга ажратилади. Ҳар бир гурух бир неча хил методларни ўз ичида мужассамлаштирган. Мужассамлаштирилган методларнинг таълим жараенидаги урнига кура сўздан фойдаланиш, кўргазмали хис қилиш ва амалий методлар деб гурухланади ва улардан педагогик жараёнда кенг фойдаланилади.
Уч гурухдаги методларнинг мавжудлиги оркали ўқувчинининг ўзлаш тирилган фаолияти билан организмнинг турли анализаторлири тизими ёрдамида таништириш таъминланади: ўқувчи эшитади, укади, ўзи ҳара кат жараёнини хис қилади. Ишга иккала сигнал системаси жалб килина ди. Ҳаракат фаолиятини ўқитишда амалий методлар мухум аҳамият касб этади. Бирин чи икки пойдевор курса, уни кўриб битириш - яъни ҳаракат фаолиятининг ижроси у ёки бу усул оркали амалга оширилади.
Ўқитишнинг методлари
Амалий метод
- катъий регла-ментлаштирилган машк методи.
- кисмларга булиб ургатиш.
- бир бутунлигича ургатиш.
- кисман регламен-тлаштирилган машк методлари.
- уйин методи.
- мусобака методи.
Сўздан (нутк) фойдаланиш методлари.
- сухбат,
- тушунтириш
- бахо
- буйрук.
- топширик.
- хикоя.
- ифодалаш.
- мухокама.
- курсатма.
Кургазмалилик методи.
- курсатиш.
- плакатлар.
- доскага чизиб курсатиш.
- кинофильмлар.
- намойиш этиш
- ранг ва товуш сигналлари.
-макетлар, моделлар.
Сўздан фойдаланиш усуллари - Ўқитувчи ўз фаолиятини асосан сўз ердамида (конструктивлик, таш килотчилик, изланувчанлик) амалга оширади, шунингдек ўқувчилар билан ўзаро мулокат ва муносабат урнатади. Сўз таълим жа раёнини фаоллаштиради, айтарли тўла ва аниқ тасаввурнинг шакиллантиради, таълим нинг вазифасини чукуррок хис қилиш ва фикрлашга ёрдам беради. Сўз ёрдамида ўқитувчи ўқув материалидан фойдаланади, унинг ўзлашти рилиши натижасини баҳолайди ва тахлил қилади, бу билан ўқувчини уз-ўзини баҳолашга ўргатади. Ва ниҳоят, сўз бўлмаганда, ўқитувчи таълим нинг барча жараёнига хос ҳолатни ва ўқувчининг хулки юриш-туриши бошқа шу каби жараёнларни бошқара олмаган булар эди.
Шундай қилиб, ўқитувчи сўзнинг икки функциясидан фойдаланиш имконига эга: биринчидан - маъноси оркали укитилаётган материал нинг мазмунини ифодалаш; иккинчидан эмоционаллиги - ўқувчи хиссиётига таъсир этиши.
Сўзнинг маъноси ҳаракат вазифасини амалга ошириш учун аниқ ва ўқувчилар тушунарли бўлиши лозим. Б.А. Ашмарин (1979) шу йўналиш бўйича қуйидаги услубий тавсияларни таклиф этади. 31
1. Сўз маъносининг мазмуни ўқувчилар хусусиятлари ва таълим вазифаларига мувофиклашган бўлиши. Янги ҳаракат фаолиятини ўзлаштиришдан аввал дастлабки тушунтиришдан фойдаланиш, энг аввал ҳаракат фаолияти асосини англаш ва сўнг ҳаракат техникасини деталларини баён қилиш ва унга тушуниб етиш.
2. Сўздан фойдаланган ҳолда ўзлаштириладиган ҳаракат фаолиятини фойдасини уктириш. Масалан, болалар тир машиб чиқишнинг эркин усулини бир оз билганликлари сабабли, кўпинча координация талаб қиладиган уч усул билан тирмашиб чиқишни ўрганиш хохишни пасайишга олиб келади. Тушунарли тарзда бу усулнинг афзалликлари сўзлаб берилса, ўзлаштришдаги салбий муносабатни йўқка чика риш мумкин.
3. Сўзнинг ҳаракат фаолиятидаги алохида ҳаракатларнинг ўзаро боғлиқлигини аниқлашда кераклиги. Буни, айникса, йўлланма берувчи машқларни бажаришда ёддан чиқармас лик лозим. Бу машқлар айтарли эмоционал бўлмай, уларни ўзлаштири лаётган асосий ҳаракат фаолиятлари билан боғлиқлигини англаш керак лиги талаб килинади.
4. Ўқитувчининг машқ техникаси асосини тушунтиришдаги сўзига катта аҳамият бериш, асосий зурикиш талаб килинадиган дакикаларини тушуниш. Бу мақсадда кўпинча кўрсатма билан айтиш тарзидаги сўзлар, иборалар (“кулларни”, “бошни”, “але оп”. ва. х.к.)дан фойдаланилади.
5. Сўз образли бўлиши керак, бу унинг кўргазмалилигини оширади ва ўқувчиларга анча тушунарли қилади. Ўқувчилар билимлари ва ҳаракат тажрибасини хисобга олган ҳолда, ўқитувчи қўйилган вази фаларни бажариш билан боғлиқ бўлган керакли дакикаларга ўқувчи дик катини қаратиши мумкин.
6. Ўқувчиларга улар автоматлашмаган ҳолда бажараётган ҳаракатлари хакида (тузатишга тўғри келиб колган пайитлар бундан мустасно) гапириш мақсадга мувофик эмас. Агар уки тувчи ўқувчининг автоматлашган ҳаракатлари хакида гапирса, ўқувчи ижро вақтида ҳаракатни уша фазалари устида уйлайди, натижада автомат лашган ҳаракатлар таркибида ўзилишлар содир бўлади.
Жисмоний билимларни эгаллашда терминларнинг ҳам мухим аҳамиятибор. Терминлар ўқувчиларга узлари учун янги бўлган тушунча ва тасаввурларига сўз оркали ургу беради. Таниш тушунчаларни аниқ ажратиш, укитвучига эса умум қабул килинган тушунчалар - сўзлар билан тушунтиришни осонлаштиради. Ниҳоят ўқитувчи ва ўқувчи орасида қисқа, кенг маъноли сўзларнинг маълум маънолари асосида ўзаро тушуниш – мулокат вужудга келади.
Терминларда касбнинг тарихи акс эттирилади, масалан, гимнастика да кўпрок чехлар, шведларнинг атамалари; футболда, теннисда, боксда инг лизча; киличбозликда кўпинча французча атамалар, сўзлар кўп учрайди. Хозирги кундаги чет эл терминларини узбек тилига таржима қилиш, миллий атамаларимиз банкини яратиш жисмоний тарбия назариясининг энг йирик муаммоларидан бири бўлиб қолмокда. Хозирги замон терминлари ва атамаларини яратилишига қуйидаги талаблар қўйилмокда (В.В. Белино вич, 1958).
1. Атама ёки термин кўрсатувчан бўлиши лозим, яъни машқ техникасининг асосини ифодаласин. Шундагина улар узлари учун хос бўлган мазмунни эгаллайдилар.
2. Атама аниқ бўлиши керак. Бу талабни бажариш жисмоний машқ характерини шунчалик аниқ акс этирилиши керакки, уни тушун тириш ва изохлашга хожат қолмасин. Бу ўқитувчи ва ўқувчилар мулокати - фикр алмашинувини айтарли даражада қисқа ва тушунарли қилади.
3. Атамалар қисқа бўлиши керак. Агар бу талаб бўзилса термин ларни қўллаш ифодалашга айланиб қолади. Қисқалик жуда ҳам аниқ сўз топиб ишлатишни талаб қилади.32
4. Атама тушунарли бўлиши лозим. Атамалар таълим жараёни нинг тилига шундай айланиши мумкинки, агарда, қўлланилаётган сўз – атамалар ўқувчини тушуниш кучига яраша бўлса ҳамда уларда умумий қабул килинган адабий тилда восита сифатида қўлланса.
Сўзнинг эмоционаллик хизмати ўқув ва тарбиявий вазифа ларни ҳал этишда мухим аҳамиятга эга. Эмоционал жихатдан ранго-ранг лик сўзнинг таъсир кучини оширади ва маъносини тушунарли қилади. У ўқитувчининг ўз фанига, ўқувчига бўлган муносабатини билдиради, ўқув чи кизикишини оширади, ўз ютугига ишонтиради қийинчиликларни ен гиш учун ишонч тугдиради.
Умумий педагогика жараёнида сўздан доимо фойдаланилади. Жисмо ний тарбия жараёнида уни қўллаш ўзига хос мазмуни ва услубий хусусият лари билан ажралиб туради.
Do'stlaringiz bilan baham: |
