Педагогика олий билимгоҳи «Дефектология» ихтисослиги талабалари учун уқув қўлланма

«ечирган 
болаларда ҳам ал ал и я пайдо бўлиши мумкин 
(Э. Фрешельс, 
А. Ю. Ф лоренская, Н. И. Красногорский ва 
бош қ.).
Бош мия катта ярим ш аридаги нутқ доиралари (Вернике 
ва Брома м арказлари)н инг бузилиш ига қараб алалиянинг икки 
ш акли: мотор ал ал и я ва сенсор ал ал и я вуж удга келади.
Мотор ал ал и я нутқ ҳ аракат анализатори фаолиятининг бу- 
зилиши билан, сенсор ал ал и я эса нутқ-эшитиш ан али заторла-

---

рининг бузилиши билан боғлангандчр. Аммо бундай бузилиш - 
лар ҳозирги пайтда б олалард а намоён бўладиган алалиянинг 
турлича эканлигини инкор этмайди.
Мотор ал ал и я
Мотор алалия ма|рказий характердаги органик бузилиш лар 
натижаси ҳисобланади.. Бундай носоғлом неврологик кўриниш 
нутқнинг ривож ланиш и борасида жиддий орқада қолиш билан 
қўшилган ҳолда нутқ фаолиятининг сусайишига, нутқ нуқсон- 
ларининг келиб чиқишига (гапиришни истам аслик), руҳий ва 
интеллектуал ривож ланиш да аста-секин орқада қўлиш га олиб 
келади. Таниқли тадқиқотчи А. Б. Богданов-Березовскийнинг 
таъкидлаш ича, бол ал ар алалияси (аф азияси) 
н аф ақат барча 
нутқ фаолиятларини 
заифлаш увини 
келтириб чиқарадиган 
миянинг айрим бўлинмаларини бўзилиши билан боғланган, 
балки у интеллектнинг умўмий ҳолатида ҳам 
ўз аксини то- 
пади.
Неврологик нуқсоннинг намоён бўлйшига кўпинча ота-она- 
ларнинг т а р б и я ; м асаласига нотўғри ёндаш увлари ҳам сабаб 
бўлади. Бундай нотўғри ёндаш ув уларнинг заиф болага ҳаддан
ортиқ эҳтиёткор, раҳм-ш аф қатли м уносабатда бўлиш ларида 
намоён бўлади. Бундай болаларга нисбатан тал аб кам айтири- 
лади, уларнинг жисмоний имкониятларига мос меҳнат билан 
ш уғулланиш и чеклаб қўйилади. Бу ўз навбатида бола ш ахси- 
даги нуқсонларни чуқурлаш тиради: у кўпинча хархаш али, ин- 
ж иқ ва асабийлаш ган бўлиб қолади.
Бундай болаларнинг маиший соҳада ўз-ўзига хизм ат кўр- 
сатиш кўникм алари етарли бўлмайди: улар ёмон кийиниш ади, 
тугма қадаш ни, ботинкасининг ипини боғлашни билмайдила,р 
ва ҳоказо. Умумий моторика ҳам бузиладй: болалар қўпол 
ҳар акат қилиш ади, кўпинча оддий ҳолларда ҳам қоқилиб ту- 
ш адилар ва йиқиладилар, бир оёқда сакраш ни, ёғоч (хода) 
устида юришни, мусиқа садолари остида бир маромда ҳ ар акат 
қилишни билм айдилар ва