Педагогика олий билимгоҳи «Дефектология» ихтисослиги талабалари учун уқув қўлланма

ҳоказо. Артикуляцион 
ап п арат мото- 
рикасининг ривож ланиш и сусаяди. Оддий артикуляцион ҳара- 
катларни баж ари ш (тилни юқорига кўтариш ва ш у ҳолича 
уш лаб туриш, юқори лабни ялаш , тилни тақиллатиш ва ҳоказо- 
л а р ), шунингдек одам ларга қўшилиш болани қийнайди. Д и қ - 
қат-эътибор ва хотира каби олий руҳий фаолиятла,рнинг но- 
м укамм ал ривожланиш и 
алалиялик 
болаларга хосдир.
Мотор алали яли болалар руҳий-жисмоний ҳолатининг заиф- 
лаш уви кўп толиқиш ва ишга қайиш маслик оқибатида янада 
чуқурлаш ади.
Н. 
Н. Трегуоттнинг таъкидлаш ича, руҳий ж иҳатдан сустлик, 
чекланиш , таш аббуссизлик алалиялик болаларни ақлий ж иҳат- 
дан 
ривож ланм агандек 
қилиб 
кўрсатади, бу ўз навбатида

---

уларнинг ш ахсиятига хос асл ҳолатларига ҳар доим ҳам м у- 
воф иқ келавермайди.
Таш қи нутқнинг бузилиши, шунингдек боғланиш ли нутқни 
м устақил талаф ф уз қилишнинг бирданига пасайиши мотор 
ал ал и ял и болаларнинг характерли 
белгисидир. 
Б у пайтда 
болаларнинг фаол луғат бойлигини ўзлаш тириш , нутқии грам- 
м атик ж иҳатдан тўғри тузиш, товуш талаф ф узи ва сўзнинг 
бўғинли кўриниш идан фойдаланиш борасндаги қийналиш лари 
кузатилади.
Бундай белгилар нутқни тўлиқ 'тушуниш ж араён и да намоён 
бўлади.
Мотор алалия д аврида профессор Р. Е. Л евина томонидан 
аж^рфиб кўрсатилган ва тасви|рланган нутқ ривож ланиш ининг 
тур л я д ар аж ал ар и : умумий қабул қилинган нутқнннг умўман 
йўқ бўлишидан, очиқ иборали нутқнинг лексик-грам м атик ва 
фонетнк-фонематик 
ривож ланм аганлик 
элем ентларй билан 
қўлланиш игача кузатилиш и мумкин.|
Ш ундай қилнб, алалиялик болалардаги нутқ ҳолати ж у д а 
ҳам ранг-баранглиги билан тавсиф ланади ва у наврологик бу- 
зилиш ларнинг оғирлигига, нутқ муҳити ва тарбиявий шароит- 
га, логопедик таъсир этишнинг вақти ва м уддатига, бошқа кўп 
ҳолларда эса боланинг компенеаторлик имкониятларига боғ- 
лиқдир.
'М утахассис бўлм аган киши алали яли к бол ал ар билан қисқа 
в ақ т мулоқот қилганда, уларнинг нутқини кўпинча тушунол- 
майди. «Ойи кели», «м атта боч»