Педагогика олий билимгоҳи «Дефектология» ихтисослиги талабалари учун уқув қўлланма

во-
к а л га оид,
бу болаларга хосдир (дастлаб И. А. Сикорский аниқ-
лаган). Болалар сўзда унлиларни чўзиб талаффуз қиладилар.
Артикуляцион аппаратда ушбу тортишишлар фарқ қилина-
ди — 
л а б га
оид, 
тилга
оид ва 
юмш оқ танглайга
оид. Улар кў-
пинча портловчи ундош товушлар (к, қ, г, ғ, п, б, т, д) ни талаф-
фуз қилишда тез намоён бўлади. Бинобарин, 
энг 
мураккаб
товушларнинг фонетик табиати билан боғлиқ қийинчиликлар-
дан ташқари, грамматик омиллар — иборадаги сўз ҳолати, матн-
нинг тузилиши ва бошқалар ҳам катта аҳамиятга эга. Бунда
баённинг мазмунини ҳисобга олиш лозим, зеро, дудуқланиш
талаффуз қилинаётган сўзнинг семантик ва ҳиссиётли мурак-
каблашувига яраша кучаяди: киши яхши маълум бўлган нар-
сани баён қилишдан кўра баҳс ва мунозаралар қилиши чоғида
кўпроқ дудуқланади. Уқувчилар яхши тайёрланган ўқув мате-
риалини айтиб беришда камроқ дудуқланадилар. Нутқ ритми
дудуқланишнинг тезлиги борасида муҳим аҳамият касб этади.
Дудуқланадиган болаларнинг ҳаяжонли нутқида фонетик-
фонематик ва лексик-грамматик бузилишлар кўзга ташланади.
Мактабгача тарбия ёшидаги дудуқланадиган болалардаги фоне-
тик-фонематик бузилишлар 66,7%, кичик ёшли ўқувчилар ора-
сида —43,1%, ўрта ёшлиларда — 14,9% ва юқори синф ўқувчила-
р и да— 13,1% ни ташкил қилади. Мактабгача тарбия ёшидаги
дудуқланувчи болалар орасида сўз талаффузининг бузилишидан
ташқари, хасталикнинг 34 фоизи нутқ ривожланишидан, сўз-
нинг юзага келиш муддатидан, иборали нутқнинг шаклланиши-
дан четга оғиш сифатида қайд қилинади.
Талаффуздаги урғу, интонация, ритм бузилади. Нутқ асос-