Pedagogika kafedrasi

 
oqib
 
ko‘z yoshini,
Yuzin changin yo‘qdir qarindosh, tanish, 
Uzing parvarish qil, o‘zing parvarish»
19
. 
Sa’diyning nazarida, inson tadbirkor, tejamkor bo‘lmasligi tufayli 
kambag‘allashishi, muhtojlikka tushishi mumkin. Shuning uchun kishi shunday 
fazilatlarga ega bo‘lish bilan birga yana sabrli bo‘lishini va nafsni tiya bilishni ham 
o‘rganishni tavsiya qiladi. Bu xususiyatlarga ega bo‘lgan insonni a’lo xulqli deyish 
mumkin, deydi. 
Sa’diy nafsni tiyishning foydasi va zarari haqida shunday hikoya qiladi: 
«Olimlardan biri o‘z o‘g‘lini ko‘p ovqat yemakdan tiyib: «Ko‘p yemak tanga 
zarar», – dedi. O‘g‘li unga aytdi: «Ey ota, odamni ochlik o‘ldiradi. 
Eshitmaganmisiz, zariflar (askiyachilar): «Ochlik azobini chekkandan ko‘ra – 
to‘qlikdan o‘lgan yaxshiroq» deydilar»
.
Sa’diy ushbu hikoyati orqali shunday xulosaga keladi: 
Ko‘p yema, og‘zingdan chiqib ketmasin,
Och yurma zaiflik jondan o‘tmasin.
19
Ўша жойда, 54-бет. 

---

116 
Ovqatdan tanaga keladi lazzat,
Ammo ortiqchasi keltirar zahmat.
Gulshakar zarardir ko‘p yesang agar,
Me’yorida yesang, non ham gulshakar.
Me’da to‘lib ketib, og‘risa qorin, 
Nafi bo‘lmas dori-darmonlar barin
20
.
Sa’diy odamlarga sabrli, tejamkor, mehnatsevar bo‘lish bilan birga, kamtar 
bo‘lishni ham uqtiradi. U kamtarlikni keng ma’noda tushunib: kamtar odam 
xushmuomala, tavoze’li, yaxshi va samimiy maslahatlarga e’tiborli bo‘ladi, unga 
maqtanchoqlik, xushomadgo‘ylik, chaqimchilik begonadir, deydi. 
Sa’diy yosh avlodni axloqiy jihatdan kamol topishiga alohida e’tibor 
qaratadi, u insondagi rostgo‘ylik xislatini eng muhim xususiyatlardan biri deb 
biladi. Kishi bu fazilati bilan boshqalarning muhabbati va hurmatiga, eng muhimi, 
ishonchiga sazovor bo‘ladi. Rostgo‘y kishi rostgo‘yligi o‘ziga noxushlik 
keltirganda ham rost gapiradi, deydi. G‘iybatchilik, chaqimchilik, yolg‘onchilik 
inson uchun yomon hislatdir, deb hisoblaydi. 
Sa’diy yoshlarni kishilar bilan muloqotda bo‘lishda ehtiyot bo‘lib, 
xushaxloqlik bilan har bir so‘zni o‘ylab gapirishga da’vat etadi. Aqlli odam ko‘p 
va o‘ylamasdan gapirmaydi, gapirganda ham har so‘zini dilidan qimmatbaho yoqut 
kabi saralab chiqaradi. Bemavrid, behuda so‘zlab, o‘zining ham, so‘zining ham 
qadrini ketkazmaydi. Uni birov tinglamas ekan, yaxshisi sukut saqlashi kerak. 
Ammo barcha holatlarda sukut saqlash kishining aqlliligidan darak emas. 
Shuning uchun, o‘z o‘rnida so‘zlab, o‘z bilimi va donoligini namoyon etmog‘i ham 
lozim. Bu haqda Sa’diy shunday hikoya qiladi: «Sahboi Voilni fasohatda tengi 
yo‘q, deb hisoblar edilar, chunki u bir majlisda bir yil davomida so‘zlasa ham bir 
ishlatgan so‘zini takrorlamasdi. Bir fikrni ikkinchi marta aytishga majbur bo‘lgan 
taqdirda ham, boshqa iboralar bilan ifoda etardi, deydi:
So‘zing garchi dilkash va shirin bo‘lur, 
Mukofoti tasdiku tahsin bo‘lur.
Bir aytdingmi, aytma uni o‘zga dam,
To‘yib bir yedingmi yetar, holva ham.
21
Agar kishi munozaraga taklif qilinmasa, u boshqalar gapini bo‘lmasligi, 
kattalarga qaraganda o‘zi ko‘p narsani bilsa ham hadeb hamma narsaga 
aralashavermasligi lozim, deydi Sa’diy. 
Sa’diy yozadi: «Birov gapini tugatmasidan burun gapga aralashadigan 
kishidan ko‘ra ortiqroq o‘z nodonligini oshkor qiladigan odam bo‘lmaydi» - deydi 
va fikrini shunday xulosalaydi: 
Ey oqil, so‘zning ham bosh-oyog‘i bor,
Uzga so‘zga so‘zing qistirma, zinhor.
Aqlu xush egasi tadbirli inson,
So‘z boshlar suhbatdosh jim bo‘lgan zamon
22
.
20
Ўша жойда, 96-бет. 
21
Ўша жойда, 119-бет. 
22
Ўша жойда, 120-бет. 

---

117 
Shu zaylda Sa’diy o‘zining «Guliston» asarida odamlar bilan muloqot odobini 
bayon etadi. Uning uqtirishicha, do‘stlik ikki muhim xususiyatga - samimiylik va 
tarbiyaviylik xususiyatiga ega. 
Mutafakkir boshiga kulfat tushgan odamga muruvvat ko‘rsatgan, uning 
dushmanlarini o‘zining dushmani deb bilgan odamni haqiqiy do‘stdir deydi. Adib 
do‘stlik mustahkam bo‘lishi uchun quyidagilarni shart qilib qo‘yadi: 
...Gar oqil esang, do‘stdan kechmagil,
O‘shanda g‘anim ko‘z ocholmaydi bil...
Agar sen esang do‘st bilan jonu tan,
G‘anim yemirilur shohu ildiz bilan
23
.
Sa’diy bu shartlarga amal qilinmas ekan, demak, do‘stlik samimiy emas, 
deydi. Uning nazarida, haqiqiy va samimiy do‘stlik inson qalbida o‘chmas iz 
qoldiradi, uning axloqiy-ma’naviy qiyofasiga ta’sir ko‘rsatadi. 
Sa’diy do‘stlikning tarbiyaviy ahamiyatini yuqori baholagan holda, ota-
onalarni ogohlantirib, o‘z bolalarini yomonlar bilan muloqotda bo‘lishiga yo‘l 
qo‘ymasliklarini uqtiradi. Ota-onalar, ayniqsa, ota bolasi tarbiyasiga e’tibor 
bermasa, bola yomon odamlarga qo‘shilib qolishi mumkin. Uning bu fikri xalqning