Pedagogika instituti kasbiy qayta tayyorlash fakulteti

Maktab	Tajriba guruhi		Nazorat guruhi
Jami o‘qituvchilar soni
	sinf	O‘quvchilar soni	sinf	O‘quvchilar soni
1	4	3^a	31	3^v	31	62
2	4	4^a	30	4^v	30	60
	Jami	2 ta	61	2 ta	61	122

Tajriba-sinov ishlarini boshlashdan avval biz o‘quvchilarda umuminsoniy qadriyatlari qay darajada ekanligini aniqlash maqsadida sinov o‘tkazdik. Sinov natijalari quyidagicha bo‘ldi. Jadval-2

	Maktab	Tajriba guruhi					Nazorat guruhi					Jami o‘qituv chilar soni
		Sinf	Past	O‘rta	YUqori	Jami	Sinf	Past	O‘rta	YUqori	Jami
1	4	3 ^a	11	15	5	31	3 ^v	10	14	7	31	62
2	4	4 ^a	10	16	4	30	4 ^v	10	12	8	30	60
	Jami	2 ta	21	31	9	61	2 ta	20	26	15	61	122

Tajriba guruhi tanlagan sinf o‘quvchilarining darsda, sinfdan va maktabdan tashqarida umuminsoniy qadriyatlar g‘oyasidan olgan bilimlari o‘rganiladi. Ularga vatanparvarlik, mehnatsevarlik, hallolik, poklik, soflik, sadoqat kabi ezgu g‘oyalarni singdirish holatlari kuzatildi. Bir oylik suhbat, kuzatish va tajriba natijalari quyidagicha bo‘ldi.

Jadval-3

	Maktab	Tajriba guruhi					Nazorat guruhi					Jami o‘qituv chilar soni
		Sinf	Past	O‘rta	YUqori	Jami	Sinf	Past	O‘rta	YUqori	Jami
1	4	3 ^a	6	15	10	31	3 ^v	9	14	8	31	62
2	4	4 ^a	5	17	8	30	4 ^v	8	12	10	30	60
	Jami	2 ta	11	32	18	61	2 ta	17	26	18	61	122

Bu ko‘rsatkichlarni foiz hisobida ko‘rsatsak.

Jadval-4

	Mak-tab	Tajriba guruhi					Nazorat guruhi					Jami o‘qituv chilar soni
		Sinf	Past	O‘rta	YUqori	Jami	Sinf	Past	O‘rta	YUqori	Jami
1	4	3 ^a	1,9%	4,8%	3,3%	10%	3 ^v	2,9%	4,5%	2,6%	10%	62
2	4	4 ^a	1,7%	5,6%	2,7%	10%	4 ^v	2,7%	4 %	3,3%	10%	60
	Jami	2 ta	3,6%	10,4%	6,0%	20%	2 ta	5,6%	8,5%	5,9%	20%	122

Tajriba-sinov ishlari shuni ko‘rsatadiki, o‘quvchida milliy va umumbashariy qadriyatlarin shakllantirish uchun albatta, har bir dars mavzusidan kelib chiqqan holda ularga ta’lim berish bilan birga biror ijobiy hislat haqida ma’lumot berish va o‘quvchini bu hislatga ega bo‘lishini ta’minlash alohida ahamiyat kasb etadi.


2-bob bo‘yicha xulosa
Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, rivojlanayotgan jamiyatimizga sog‘lom fikrli avlodni tarbiyalash, umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirish uchun ota-onalar va o‘qituvchilar hamkorligi muhim masalalardan hisoblanadi. Bu yo‘lda pedagoglar va ota-onalarga qulaylik yaratib berilishi kerak, shundagina ko‘zlangan maqsadga to‘la erisha olish mumkin.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining vatanparvarlik, insonparvarlik tuyg‘ularini shakllantirishda ommaviy axborot vositalarining o‘rni nihoyatda muhimdir.
Bugungi kunda o‘quvchi yoshlarni umuminsoniy qadriyatlar asosida Vatanga mehr-muhabbat, sadoqat ruhida tarbiyalash muhim o‘rin tutadi.
Ma’naviy-axloqiy tarbiya ommaviy axborot vositalarining targ‘iboti tufayli avloddan-avlodga o‘tib, kishilarning turmushi, mehnati muloqati va san’atida o‘z ifodasini topmoqda. SHuni alohida ta’kidlash joizki, yosh avlodni ma’naviy-axloqiy tarbiyalash har bir davrda ommaviy axborot vositalarining asosiy vazifasi bo‘lib kelgan.
Hozirgi vaqtda o‘quvchi yoshlarni ma’naviy-axloqiy jihatdan barkamol inson qilib voyaga etkazish masalasi davlat siyosatining ustivor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi.
O‘zbekiston radiosining bolalar uchun tayyorlangan dasturlari o‘quvchi ma’naviy dunyosining kengayishi uchun va ruhiy olamining boyishiga xizmat qiluvchi vositalardan biridir.
Ta’kidlashimiz kerakki, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida umuminsoniy qadriyatlarni singdirish, vatanparvarlik, insonparvarlik ruhida shakllantirishda maktab, mahalla, oila, ota-ona, pedagog va keng jamoatchilik, ommaviy axborot vositalari va hamkorlikda ish olib borishlari talab etiladi.

XULOSA VA TAVSIYALAR
Mustaqil O‘zbekistonimizni kelajak istiqbolini belgilab berish, uni dunyo hamjamiyatdagi o‘rni va nufuzini yuksaltirish so‘zsiz bugungi kun yosh avlodga bog‘liq. Ma’naviy barkamol yoshlarni tarbiyalash bu yuksak orzular sari bir qadam desak mubolag‘a bo‘lmaydi. SHunday ekan, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida umuminsoniy qadriyatlarini shakllantirish muhim ahamiyatga ega. CHunki umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirish jarayonida Vatan va uning tarixi, millat qadr-qimmati, boy o‘tmish madaniy merosimiz, odob –axloq masalalari, xalqimizning milliy urf-odatlari, buyuk allomalar va ularning boy adabiy meroslari keng miqiyosida o‘rganiladi.
Tadqiqot ishida boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida umuminsoniy qadriyatlarini shakllantirishning asoslari ishlab chiqildi. Darsda va darsdan tashqari mashg‘ulotlarda umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirish nazariy va amaliy jihatdan tahlil etilgan.
Dars mashg‘ulotlarida boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini umuminsoniy qadriyatlarni tarbiyalashning tashkiliy-uslubiy yo‘nalishlari ishlab chiqilgan. 1-4 sinflarning o‘qish darsligiga kiritilgan XIX asr shoir va yozuvchilarining ijod namunalari ham ma’naviy barkamollik manbai ekanligi ta’kidlab o‘tilgan.
Bu borada, boshlang‘ich sinflarda umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirishda ijodkor, bilimdon o‘qituvchilarning o‘rni beqiyos ekanligi ko‘rsatib o‘tiladi. Boshlang‘ich sinflarda umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirish tajribalari o‘rganiladi. Boy tariximizga nazar tashlanib, donishmand ajdodlarimiz siymosida - ma’naviyatimizning asl durdonalari mavjudligi ko‘rsatib o‘tilgan.
Tajriba-sinov ishlari natijasida shu narsa ma’lum bo‘ldiki, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarni umuminsoniy qadriyatlarni tarbiyalashda qo‘yidagilarga amal qilish lozim.

• 
  Boshlang‘ich ta’lim jarayonini aniq maqsad asosida, uzluksiz, izchil va tizimli tashkil etish;
  
• 
  Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini umuminsoniy qadriyatlarini ruhda tarbiyalashning shakl va uslublarini ishlab chiqish;
  
• 
  Ilg‘or pedagogik texnologiyalarning eng zamonaviy usullaridan unumli foydalanish;
  
• 
  O‘qituvchining malakalarini oshirishni va o‘z ustida muntazam ishlashlarini ta’minlash.
  

Tadqiqot ishi natijasida qo‘yidagi xulosalarga keldik:
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirishda boshlang‘ich ta’limning mazmun-mohiyati katta ahamiyatga ega.
Umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirish asosida o‘quvchilarda ona vatanga muhabbat, muqaddas zaminga hurmat, milliy g‘urur, odob-axloq, do‘stga sadoqat, yuksak axloqiy fazilatlar shakllantiriladi. Bu esa mafkuramizning asosini tashkil qiladi.
Ta’lim tizimiga e’tibor kuchaytirilishi, kompyuterlardan, yangi pedagogik texnologiyalardan, boshlang‘ich ta’limning eng ilg‘or tajribalaridan unumli foydalanish zarur.
Ta’limni tarbiya bilan uzviy bog‘lab, sinfdan tashqari ishlarni ta’lim jaryoni bilan uzviy aloqada tashkil etish orqali o‘quvchilar ma’naviy dunyosini boyitish, dars samaradorligini oshirish maqsadga muvofiqdir.
Olib borilgan tadqiqot ishimiz natijalariga asosan qo‘yidagi tavsiyalarni taqdim etish mumkin:

• 
  O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida» gi Qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ni hayotga tadbiq etish ishlari davlat siyosatining ustivor yo‘nalishlaridan biridir;
  
• 
  Vatanga muhabbat, ota-onaga hurmat, millatiga sadoqat, milliy qadriyatlarga, an’analarga va ajdodlarga, xalqiga, ona-tabiatga iliq munosabat, milliy odob hamda qoidalarga rioya qilish singari hislatlarni shakllantiruvchi uslubiy majmualar yaratish;
  
• 
  Respublikamizda boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga ma’naviy-axloqiy tarbiya berishda sog‘lom muhit ustivorligiga erishish;
  
• 
  Ta’lim va tarbiyaning uzuluksizligiga ahamiyat berish;
  
• 
  Ta’lim va tarbiya jarayonida bola ruhiyatini tarbiyalash;
  
• 
  Ta’lim jarayonida tarbiya samardorligini va ta’lim qudratini oshirish;
  
• 
  Ta’lim-tarbiyani dunyoviy tasnifda shakllantirish;
  
• 
  Vatan ravnaqi yo‘lida halol va fidokorana mehnat qilish ruhida tarbiyalash.;
  
• 
  Mehnat faxriylari va ilg‘orlari, ilm-fan xodimlari, ijodkorlar, priu badvalat qariyalar bilan uchrashuvlar tashkil etish;
  
• 
  Suhbat, munozara, ma’ruzalar, ertaliklar, musoboqalar uyushtirish, xalq og‘zaki ijodi namunalari hamda bolalar ongini o‘stiruvchi asarlardan foydalanish;
  
• 
  Boshlang‘ich ta’lim fanlari mazmuniga milliy va umumbashariy qadriyatlarni singdirish;
  
• 
  O‘quvchilarda umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirishga qaratilgan ilg‘or pedagogik texnologiyalarni zamonaviy usullari topish va uni amaliyotga joriy etish;
  
• 
  Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini umuminsoniy qadriyatlarni tarbiyalashda umuminsoniy, milliy ma’naviy qadriyatlar, o‘zbek xalqning urf-odatlaridan foydalanish;
  
• 
  Mashg‘ulotlar jaryonida o‘quvchilarda umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirishda maktab, oila va jamoatchilikning birgalikdagi faoliyatini muvofiqlashtirish;
  
• 
  Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirish mazmuni, ish shakllari va uslublarini belgilab beruvchi pedagogik prinsiplar, ya’ni tarbiyaning hayot va mehnat bilan bog‘liqligi, jamoada tarbiyalash va jamoaga suyanib ish ko‘rish, o‘quvchilarning psixologik xususiyatlarini hisobga olish, tarbiya jarayonining yaxlitligi, tarbiyaviy ta’sirlarning birligiga erishish.
  

Boshlang‘ich ta’lim jarayonida olib borilgan kuzatish ishlari va pedagogik tajribalarimizni xulosa qilib, shuni aytish kerakki, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini umuminsoniy qadriyatlarni tarbiyalashda quyidagilarni tavsiya qilamiz.

1. 
   «O‘qish» darslarida yozuvchilarni tarjimai holi va asarlarini o‘rganishda umuminsoniy qadriyatlariga oid savollar, muammolar qo‘yish yo‘li bilan dars jarayonini tashkil qilish.
   
2. 
   O‘quvchilarga mavzularni o‘tgach, ulardan ongimizni boyitishga xizmat qiladigan, o‘quvchiga ma’naviy oziqa beradigan misollarni topib kelishni vazifa sifatida topshirish.
   
3. 
   Har bir mavzu o‘tilayotganda o‘quvchini umuminsoniy qadriyatlarni tarbiyalashga ta’sir etuvchi misollarni topishga o‘rgatib borish.
   
4. 
   O‘quvchilarni umuminsoniy qadriyatlarni tarbiyalashga doir mavzular asosida savollar tuzishga o‘rgatish.
   
5. 
   Dars jaryonida o‘quvchilarni umuminsoniy qadriyatlarni tarbiyalashga doir ko‘rgazmalar, texnik vositalar va adabiyotlardan foydalanish.
   
6. 
   Dars jaryonida o‘quvchilarni umuminsoniy qadriyatlarni tarbiyalashda ularni oldindan shunga tayyor turishlariga erishish.
   
7. 
   Har bir darsda o‘quvchilarni umuminsoniy qadriyatlarni tarbiyalashga xizmat qiladigan asar qahramonlari, ularning ma’naviy qiyofalarini ochib beruvchi qisqa suhbatlar o‘tkazib borish.
   
8. 
   Umuminsoniy qadriyatlarning mazmuni va mohiyatini o‘quvchilarga chuqur tushuntirish.
   

Boshlang‘ich sinflarni umuminsoniy qadriyatlarni tarbiyalashga erishilsa, ularni tabiatga nisbatan qarashlari o‘zgaradi. Ular o‘z atrofida sodir bo‘layotgan voqealarga ongli munosabatda bo‘ladi, ularni tahlil qiladi, kerak bo‘lsa xulosalar chiqaradi.
Mavzularni o‘rganish jarayonida o‘quvchining so‘z boyligini oshirish, erkin va mustaqil fikr yuritish, ifodali va ravon so‘zlash ham uning ma’naviyatining bir bo‘lagi ekanligi singdiriladi.
Mavzular bilan bog‘langan holda o‘z xududlaridagi tarixiy obidalar, urush faxriylari, mehnat faxriylari bilan tanishtirlib, ular bilan suhbatlar uyushtirilib o‘quvchining ma’naviy dunyosi boyitiladi.
Bugungi kunda ushbu muammoni hal etish uchun amalga oshirish zarur bo‘lgan vazifalar:

• 
  Ma’naviy-barkamol yoshlarni tarbiyalashda xalq og‘aki ijodi, milliy urf-odat va an’analar, diniy ta’limotlar, buyuk mutafakkirlarimizning asarlari, xalqimizning serqirra va mushtarak madaniyatini o‘rganish;
  
• 
  Boshlang‘ich ta’lim jarayonini takomillashtirish, boshlang‘ich sinf o‘qituvchilar jamoasini mustahkamlash, maktabda sog‘lom ma’naviy muhit yaratish, boshlang‘ich sinflar o‘qituvchilari uslub kengashi ishini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish, nazoratni kuchaytirish;
  
• 
  O‘quvchilarni mustaqil va erkin fikr yuritishga o‘rgatish, ularda xalqimizning ahillik, tenglik, adolat, saxiylik, hurmat, vatanparvarlik, insoniylik mafkuramizning nozik tomonlarini shakllantirish;
  
• 
  Maktabda turli xil tadbirlarni o‘tkazish, ularga barcha o‘quvchilarni jalb qilish, maktab, oila va jamoatchilik hamkorligini mustahkamlash - yosh avlodni ma’naviy barkamol shaxs sifatida kamol topishida muhim omillardan bo‘lib hisoblanadi. Ularda milliy va umumbashariy qadriyatlarni shakllantirish mas’uliyatini oshiradi.
  

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. 
   Mirziyoev SH.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016 yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga bag‘ishlangan majlisidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti nutqi. // Xalq so‘zi gazetasi, 2017.16 yanvar, №11
   
2. 
   SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz. “O‘zbekiston”, 2017.
   
3. 
   O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni.O‘zbekiston Respublikasi qonun xujjatlari to‘plami, 2017yil, 6-son,70-modda.
   
4. 
   Mirziyoev SH.M. Qonun ustuvorligi – inson manfaatlarini ta’minlash taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. “O‘zbekiston”,
   
5. 
   Karimov I.A. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot – pirovard maqsadimiz - T.; O’zbekiston 2000 y. 168 y.
   
6. 
   Karimov I.A. «Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch», - T.; Sharq 1998 y. 31 b.
   
7. 
   “Oila, mahalla, maktab” Konsepsiyasi, 2004 yil 26.02
   
8. 
   Alisher Navoiy Mahbub – ul qulub – T.; Kamalak 1986 y. 150b.
   
9. 
   Ashurov M.O. O’zbek xalqi tarbiya tizimi – Samarqand Ziyokor, 2003 y., 6-son, 16-24 b.
   
10. 
    J.Yo‘ldoshev «Zamonaviy o‘zbek oilalarida o‘smir bolalar shaxsining shakllanishi” nomzodlik dissertatsiyasi, T., 2002
    
11. 
    Yo’ldosheva Saodat Xalq urf – odatlar va an’analari. – Toshkent ijod dunyosi nashriyot uyi. 2003 y. 3-22 b.
    
12. 
    O’zbekiston Respublikasi «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi». – Toshkent:, 1997.
    
13. 
    B.CHoriev “Ta’lim samaradorligini oshirishda yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanish yo‘llari” T., 2005. (B.M.I.)
    
14. 
    Mavlonova R., Rahmonqulova N., Normurodova B. Tarbiyaviy ishlar metodikasi (o‘quv qo‘llanma). – T., 2010
    
15. 
    A.B.Isimova “Darsdan tashqari ta’lim – tarbiya jarayonida o‘quvchilarda sog‘lom turmush tarzini shakllantirishning pedagogik shart sharoitlari” nomzodlik dissertatsiyasi. T., 2004.
    
16. 
    Ishmuxammedov R., Abduqodirov A., Pardaev A. Tarbiyada innovatson texnologiyalar (o‘quv qo‘llanma). – T., 2010 y.
    
17. 
    Mustaqillik – izohli – ilmiy ommabop lug’at. T.: Sharq 1998 y. 3, - 133 b.
    
18. 
    Musurmonova O. O’qituvchilar ma’naviy madaniyatini shaklantirish. – Toshkent: 1993.
    
19. 
    Musurmonova O. Hayot va turmush dasturi. – T.: O’qituvchi, 1993
    
20. 
    Otamuratov S., Husanov S., Ramatov J., Ma’naviyat asoslari – T.: Xalq merosi 2002 y. 212b.
    
21. 
    Ochil Safo Mustaqillik ma’naviyati va tarbiya asoslari – T.: O’qituvchi, 1997 y. 3-bet.
    
22. 
    O’zbekiston Respublikasining «Ta’lim to’g’risida»gi Qonun.– Toshkent, 1997 y. 29 avgust, 20-29
    
23. 
    Raximjonov N. “YOshlar iqtisodiy tafakkurini shakllantirishda oilaning roli” T., 2005 (B.M.I.)
    
24. 
    Quronov M. Maktab ma’naviyati va milliy tarbiya – T.; Fan. 1995y. 118b.
    
25. 
    O’zbekiston Respublikasining «Ta’lim to’g’risida»gi Qonun. – Toshkent, 1997 y. 29 avgust, 20-29 b.
    
26. 
    www.ziyonet.uz
    
27. 
    www.pedagog.uz
    

1 Қаранг:Ҳамроев И. Кўз илғамас хазиналар. -Т.:Фан,1990.