Pedagogika, innovatsiya, integratsiya

TA’LIMNI TASHKIL ETISHNING  GURUHIY SHAKLI
S o 'nggi  yillarda  darsni  tashkil  etishning  um um iy  va  yakka  tartibdagi 
shakllari  bilan  bir  qatorda,  ta ’limni  tashkil  etishning  guruhiy  shakli  ham 
keng tarqalm oqda.
Guruhiy  shaklning asosiy  belgilari:
-   m azkur  darsda  m uayyan  o 'q u v   vazifalarini  hal  qilish  uchun  sin f bir 
necha guruhlarga  bo'linadi;
-  har bir guruh m uayyan topshiriq oladi va uni  birgalashib,  o 'z  boshlig'i 
yoki  o'qituvchining  bevosita rahbarligida  bajaradi;
-  topshiriq  guruhning  har  bir  a ’zosi  q o'shg an  hissani  hisobga  olish  va 
baholash  im konini  beradigan  y o 'sin d a bajariladi;
-   guruhning  tarkibi  doim iy  bo'lm ayd i,  uni  tanlashda  guruhdagi  har 
bir  a ’zoning  o 'q u v   im koniyatlari  jam o a  uchun  naqadar  foydali  am alga 
oshadigan  bo'lishi  nazarda tutiladi.
M axsus  tanlangan  guruhlarda  o 'q u v   va  ishlab  chiqarish  topshiriqlari 
m a’lum  y o 'riq n o m a -   reja  bo'y ich a  bajariladi.  Turli  predm etlarda va  hatto, 
bitta  predm et  b o 'y ich a  darslarda  guruhlarning  rahbarlari  va  tarkibi  har 
xil  bo'lishi  m um kin.  D arsning  guruhiy  shakli  guruhdagi  ishning  tashkil 
etilishiga  bog'liq.
B irinchi  galda,  guruhning  tarkibini  to 'g 'r i  tanlash  zarur.  U,  albatta, 
kichik  jam o a  bo'lishi  lozim,  shundagina  barcha  a ’zolar  bir-birlarining 
yutuqlarini  boyitadilar  va  kam chiliklarini  to'ldiradilar.  G uruhda  o 'zaro  
salbiy m unosabatdagi  bolalar bo'lm aslig i  kerak.
B a’zan  m a ’lum  topshiriq  guruhning  m oyilligi  va  qobiliyatlariga  qarab 
qism larga  ajratiladi.  A’zolarning  har  biri  ishning  o 'z ig a  tekkan  qism ini 
yakka  tartibda  bajaradi.  K eyin  har  bir  o'quvchi  bajargan  ishning  natijalari 
m uhokam a qilinadi v a jam lanadi.
D arsning  guruhiy  shakli,  ayniqsa,  qandaydir  am aliy  m asalalarni  hal 
qilishda  yoki  kursning  qandaydir  xususiy  m asalasini  chuqur  o'rgan ishd a 
sam arali  bo'ladi.
D arsning um um iy yoki yakka tartibdagi shaklida o'qituv chi bitta darsda 
ham m a  o 'quvchilarga  yordam   berishga  qiynaladi.  U  bir-ikki  o'qu vch i
69

---

bilan  ishlayotganida  o ‘zlarida  savollar  tu g ‘ilgan  o ‘quvchilar  navbat  kutib 
turadilar.  G uruhda  esa  o ‘quvchilarga  ju d a   tez  yordam   berish  m um kin. 
Tajribadan k o ‘rinadiki, bunda guruhdagi kuchli va b o ‘sh o ‘qu vch igay ord am  
beradigan  o ‘quvchi  b o ‘sh  o ‘quvchiga  nisbatan  kam   m anfaatdor  b o ‘lmaydi, 
binobarin,  u  o ‘z  o ‘rto g ‘iga  tushuntirishda  uning  bilim lari  yuksak  darajada 
faollashadi  va  m ustahkam lanadi.  G uruhlar  har  qanday  m uam m olarni  hal 
qilishda  ham  g ‘oyat  sam aralidir.  B ir  tom ondan,  ijodiy  ish  haqiqatni  izlash 
jarayonini  individuallashtiradi,  chunki  har  bir  o ‘quvchi  yechim ni  m ustaqil 
holda  topishga  intiladi.  Ikkinchi  tom ondan,  fikr  alm ashish,  taxm inlarni 
birgalikda tekshirish tabiiy, jam o av iy  xususiyat kasb  etadi.
Sinfni  guruhlarga  bo ‘lishda  qiyinchiliklar  tu g ‘ilishi  tabiiy.  A yrim lar 
sinfni o ‘quvchilam ing qobiliyatlariga ham da aqliy kam olot darajasiga qarab 
guruhlarga  ajratishni  tavsiya  etadilar.  B unday  qilish  xatodir,  binobarin, 
qobiliyatli  va  qobiliyatsiz  o ‘quvchilarni  bir-biridan  uzoqlashtirish  m um kin 
em as,  aksincha,  guruhlarda  kuchsiz  o ‘quvchilarga  kuchli  o ‘quvchilarning 
tashkiliy ravishda yordam   berishini y o ‘lga q o ‘yish  m aqsadga m uvofiqdir.
0 ‘quv  dasturida  ko ‘zda  tutilgan  ekskursiyalami  o ‘tkazish  majburiy 
bo‘lib,  bu  ish  u yoki  bu  predmetni  o ‘rganishga  ajratilgan vaqt hisobiga amalga 
oshiriladi.  Ta’limning boshqa tashkiliy shakllari  kabi o ‘quv ekskursiyalari ham 
didaktik prinsiplami (ilmiylik, o ‘qishni hayot bilan bog‘lanishini, ko ‘rsatmalilik 
va  hokazolam i)  am alga  oshiradi,  borliqni,  hodisalar  va  jarayonlarni,  o ‘zaro 
b o g iiq lik  ham da o ‘zaro aloqalarni  o ‘rganishda,  ilmiy dunyoqarashni,  bilish va 
jam oatchilik qiziqishlarini,  shaxsning  sifatlarini  shakllantirishda,  o ‘quvchilarni 
mehnat faoliyatiga tayyorlash va kasblarga y o ‘naltirishda yordam   beradi.