Pedagogika, innovatsiya, integratsiya


DIDAKTIKANING ASOSIY KATEGORIYALARI



Download 7,45 Mb.
Pdf ko'rish
bet19/320
Sana30.12.2021
Hajmi7,45 Mb.
#90075
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   320
Bog'liq
Boshlang`ich ta`limda pedagogika innovatsiya integratsiya o`quv qollanma

DIDAKTIKANING ASOSIY KATEGORIYALARI
0 ‘qitish nazariyasi bilim lar, m a’lum otlar va dalillarning katta zaxirasiga 
ega,  ularning  bir  qism i  tizim lashtirilgan,  tartibga  so lin g a n .0 ‘qitish 
jarayo nining  strukturaviy  kom ponentlari  -   m aqsadli  rag ‘batlantirish  -
23


m otivlashtirish  m azm uni,  harakati, 
0
‘qitishning  shakl  v a  m etodlarining 
ajratilishi  alohida  aham iyat  kasb  etadi.  M ana  shu  kom ponentlam ing 
ajratilgani 
o ‘qituvchi 
bilan 
o ‘quvchilarning 
birgalikdagi 
faoliyati 
qonuniyatlarining tabiatini  chuqurroq tushunish  im konini  beradi.
Pedagogik 
yechim larni 
tanlash 
nazariyasini 
ishlab 
chiqishning 
m etodologik  asosi  o ‘qitish  jaray onining  m avjud  barcha  qonuniyatlarini 
hisobga  olish  fikri  bilan  m untazam   aloqada  b o ‘ladi.  B oshqacha  aytganda, 
o ‘qitish  jarayo nining  m avjud  ham m a  qonuniyatlarini,  albatta,  kom pleks 
holda hisobga olish  bilangina ta ’lim  m asalalarini to ‘g ‘ri hal  qilish m um kin.
Pedagogik va psixologik shart-sharoitlarni aniqlash asosida o ‘qitishning 
optim alligi  m ezonlarining  asoslari  tarkib  toptirilgan  va  ularn ing   eng 
aham iyatlilari  quyidagilardan  iboratdir:
-   o ‘qitish  optim al  bo ‘lishi  uchun  har  bir  o ‘quvchi  o ‘zining  haqiqiy 
o ‘qish  im koniyatlariga  m uvofiq  darajada  o ‘zlashtirishi,  tarbiyalanishi  va 
kam ol topishi  shart;
-   o ‘qitish  optim al  boMishi  uchun  o ‘quvchilar  va  o ‘qituvchilar  darsdagi 
va  uydagi  ishlar  vaqtining  o ‘zlari  uchun  gigiyenik  jih atd an   belgilangan 
norm asiga ega b o ‘lishi  kerak.
Rejalashtirishni  optimallashtirishning  asosiy  y o ‘llari  o ‘qitishning  vazifa- 
larini ta ’lim  berish, tarbiyalash va kamol toptirish bilan birgalikda loyihalashga 
kompleks yondashish hamda o ‘qitish vazifalarini u amalga oshadigan tizimning 
xususiyatlarini hisobga olgan holda muayyanlash-tirishdir.
Ishni  rejalashtirishning quyidagi  usullaridan  foydalaniladi:
-   o ‘qitish  m azm unining  q o ‘yilgan  vazifalarini  eng  m uvaffaqiyatli  hal 
qilishni t a ’m inlaydigan  optim al  variantini  tanlash;
-  
0
‘qitish  jaray o n id a  q o ‘yilgan  vazifalarni  belgilangan  vaqt  ichida 
m uvaffaqiyatli  hal  qilishni  ta ’m inlaydigan  m etod va vositalarni  tanlash;
-   m asalalarni  m uvaffaqiyatli  hal  qilishni,  shu jum lad an,  o ‘quvchilarga 
tabaqali yondashishni ta ’m inlaydigan  tashkiliy  shakllarini  tanlash.
Hozirgi  paytda  ta ’limning  muhim  jihatlari,  masalan,  ta ’limning  m azmu- 
nini  ishlab  chiqish  va  tanlash,  muammoli  -   kamol  toptiruvchi  o ‘qitish, 
o ‘quvchilaming o ‘qishini  faollashtirish,  o ‘qitish  metodlari  va  ularning tarkibiy 
qismlari;  o ‘quvchilar  o ‘quv-bilim  faoliyatining  metodlari;  o ‘quv  materialini 
tashkil qilish, strukturalashtirish va hokazolar jadal o ‘rganiImoqda.
Ta’lim  m azm unining  ishlab  chiqilgan  nazariyasida  quyidagi  muhim  
qoidalar talqin  qilingan:
-  ta ’lirn  m azm unida jam iyatning  m a ’naviy  va  m oddiy  elem entlari,  shu 
jum ladan, tabiat, jam iy at va inson haqidagi  bilimlar,  ijodiy faoliyat tajribasi, 
insonning  m unosabatlari,  boshqarish  faoliyati,  xulqi  va  hayoti  ifodalanishi 
lozim;
24


-   ta ’lim ning  m azm uni  umumiy,  politexnik  va  kasb-korlik  kom ponent- 
larining birligini aks ettirishi kerak;
-   ta ’lim ning  m azm uni  o ‘quvchilarning  yoshidan  va  jam iyatning 
rivojlanish  darajasidan kelib chiqadi;
-  ta ’ lim ning m azm unidagi ajratilgan to ‘rt kom ponent hajm i va m azm uni 
bo ‘yicha o ‘zaro aynan m uvofiq  boMishi kerak.
M aktab rivojlanishining hozirgi bosqichida ta ’lim ni kom pyuterlashtirish 
m asalasi  g ‘oyat  m uhim   aham iyat  kasb  etm oqda.  0 ‘quvchilarni  zam onaviy 
hisoblash  texnikasidan  foydalanishga  doir  bilim   v a  m alakalar  bilan 
qurollantirish, o ‘quv jarayonida kom pyuterlam ing keng q o ‘ llanishini ta ’m in­
lash jam iyatda  bozor  iqtisodiyotini  rivojlantirishning  m uhim   vazifalaridan 
biridir.  M ana  shu  vazifani  am alga  oshirish  yuzasidan  pedagogika 
fanida  o ‘rta  m aktabga  elektron  hisoblash  m ikroprotsessor  texnikasini 
tatbiq  etishning  ikkita  asosiy  y o ‘nalishi  ishlab  chiqilm oqda.  B ularning 
birinchisi  -   m aktabdagi  ta ’lim ning  m azm uniga  o ‘quvchilar  um um ta’lim 
tayyorgarligining  kom ponenti  sifatida  dasturlashtirish  asoslarini  va 
hisoblash  texnikasini jo riy   etish;  ikkinchisi  -   m aktabda  elektron  hisoblash 
m ashinalaridan ta ’m inlash ta ’limining vositasi  sifatida foydalanishdir.
Pedagogika  fani  maktablaming  EHM   lardan  foydalanishdagi  tajribalarini 
o ‘rganishi  va  umumlashtirishi:  yalpi  kompyuter  savodxonligiga  javob 
beradigan yagona  dasturlashtirish  um um ta’limiy  kursini yaratish;  dasturlashni 
o ‘rgatish  boshlanadigan  muddatni  va  kursning  hajmini  belgilashi,  maktabda 
o ‘rganiladigan algoritm tilini tanlash, ta’limning mashina bazasidan foydalanish 
asoslarini  ishlab chiqishi va boshqa vazifalarni ado etishi  kerak.
Ta’lim  nazariyasiga  m uam m oli  -   kam ol  toptiruvchi  o ‘qitishni  jo riy 
etish,  shuningdek,  o ‘quv jarayonini  tabaqalashtirish  va  individuallashtirish 
yoMlarini  izlash b o ‘yicha faol  ishlar olib  borilm oqda.
M uam m oli -  kam ol toptiruvchi o ‘qitishning nazariyada ishlab chiqilgan 
asosiy g ‘oyalarini  quyidagicha ta ’riflash m um kin:
- t a ’limiy bilishni  ilmiy  bilishga muvofiq  m odellashtirish  g ‘oyasi, y a ’ni 
m uam m oli vaziyatni  vujudga keltirish -  farazni  o lg ‘a surish -  farazni  asos- 
lash -  farazni  hal qilish -  uni tasdiqlash yoki rad etishdek zarur b o ‘g ‘inlam i 
o ‘z  ichiga olgan  m uam m oli  o ‘qitish;
-   o ‘quvchilarning  ijodiy  im koniyatlari  va  qobiliyatlarini  rivojlantirish, 
ularda tadqiqotchilik y o ‘sinidagi k o ‘nikm a v a m alakalam i o ‘stirish g ‘oyasi.
M uam m oli  o ‘qitish  nazariyasida  qator  qonuniyatlar  ifodalandi  va 
eksperim ent  y o i i   bilan  asoslandiki,  ulardan  m uam m oli  dars  o ‘tish  bilan 
m uam m oli  o ‘rgatishning  birligi  va  bir-birini  taqozo  etishi,  o ‘quvchilam ing 
tayyorligi  darajasi  bilan  m uam m oli  o ‘rgatish  darajasining  m uvofiqligi  kabi 
qonuniyatlarni  ajratish mumkin.
25


D idaktikada 
ishlab 
chiqilgan 
o'q u v ch ilarn in g  
bilish 
faoliyatini 
faollashtirish nazariyasi m uam m oli -  kam ol toptiruvchi o 'q itish  nazariyasiga 
ju d a  yaqindir.
F aollik  nazariyasining  asosiy  g 'o y a si  ham   m axsus  tashkil  etilgan 
ta ’lim  m uhitida  (o'qitishning  m azm uni,  shakllari  va  m etodlari  bilan) 
o'q u v ch ilarn in g  faolligini tobora oshirib  borishdan  iboratdir.
Ishlab  chiqilgan  faollik  nazariyasi  o 'q u v   jara y o n id a  bilim lam i 
o'zlashtirish, ularni qayta ishlash va qo 'llash n in g  (m uam m oli v arep ro du ktiv ) 
usullarini  o 'rg an ish   b o 'y ich a  tashkil  etiladigan  o 'z in i  o 'z i  boshqaradigan 
faollikdan  iboratdir.
M azkur qonuniyatlar asosida am aliy jihatd an   m uhim   aham iyatga m olik 
nazariy qoidalarni  ifodalash m um kin.
F aollashtirish  vositalari  tizim i,  ta ’lim ning  m azm uni,  o 'q itish n in g  
shakl  va  m etodlari  o 'q itish n in g   asoslangan,  m aqsadga  m uvofiq  o 'z -o 'z in i 
boshqaradigan  jaray o n   sifatida  tashkil  qilishni  ta ’m inlashi  uchun  ular 
quyidagi talablarga jav o b  berishi  kerak:
-   t a ’lim ning  ham m a  bosqichlarida  o 'q u v ch ilard a  o 'q itish n in g   ichki 
m otivlarini  q o 'z g 'a tis h  va rivojlantirish;
-   o'q u v ch ilard a  o 'z   oldilariga  m uayyan  m aqsadlarni  q o 'y ish   va 
kelgusidagi  faoliyatlarini  rejalashtirishga  rag'batlantirish  m exanizm ini 
takom illashtirish;
-   o 'q u v ch ilard a  axborotlarni  qayta  ishlashga  doir  t a ’lim iy  va  aqliy 
k o 'n ik m alam in g  shakllanishini ta ’m inlash;
-  o 'qu v ch ilarn in g  o 'quv-bilish m aqsadlariga erishish uchun jism o niy va 
axloqiy,  irodaviy  kuchlarini  oshirish;
-   ta ’lim  jaray o n id a 
nazorat  v a 
o 'z -o 'z in i 
boshqarish 
orqali 
o'q u v ch ilarn in g   o 'z   o 'quv-b ilish   faoliyatini  baholashini  t a ’m inlash.  Shu 
qoidalarga rioya  qilinsa, ta ’lim  sam aradorligi yana-da ortadi.
T a’lim  jam iyatning  iqtisodiy-ijtim oiy  darajasi  va  m adaniyati,  uning 
siyosiy  va  m afkuraviy  strukturasi  m azm unini  belgilaydigan  m asalalarni 
hal  qiladi.  Shuning  uchun  oiladagi  yoki  jam oadagi,  m aktabdagi,  ishlab 
chiqarishdagi  m aqsadga  m uvofiq  yoki  tasodifiy  tarbiya  o 'z   m ohiyatiga 
k o 'ra  ijtim oiy b o 'lad i, chunki har qanday tarbiya ijtim oiy m unosabatlam ing 
subyekti  hisoblanadi.
Inson  tu g 'ilg a n   paytidan  boshlab  u  yoki  bu  ijtim oiy  guruhga  m ansub 
b o 'lib ,  m ehnat  aloqalarining  m a’lum  tizim ida  tegishli  y uridik  huquqlardan 
foydalanadi.  Jam iyatdagi  o 'z a ro   m unosabatlar  m ajm uyining  m azm uni 
va  xarakteri  shaxs  kam ol  topishining  um um iy  y o 'n a lish in i  hal  qiluvchi 
y o 'sin d a   belgilaydi.  O ta-onalar  va  pedagoglar  tarbiya  m etodlarida  o 'z ig a 
xos  o 'rin   tu tsalar  ham ,  ularning  m aqsadlarini,  istaklarini  va  intilishlarini
26


pirovard  natijada  jam iy at  belgilaydi,  uning  u  yoki  bu  ijtim oiy  guruhlari, 
hayotning um um iy sharoitlari,  uning  m anfaatlari v a  ideallari belgilaydi.
«Ijtim oiy  tarbiya»  iborasidan  ancha  tor  m a’noda  shaxsga  ta ’sir 
ko'rsatishning  m axsus  tuzilgan  ijtim oiy  institutlarda  am alga  oshiriladigan, 
oiladagi  va  yaqin  atrof-m uhitdagi  tarbiyadan  farqli  jarayonni  ifodalash 
uchun  foydalaniladi.
T a’lim  va  tarbiya  tushunchasining  qaysi  biri  kengroq  m a’noga  ega 
ekanligi  xususidagi  bahs  sam arasizdir,  chunki  ham m a  gap  ularning  qaysi 
m aqsadda  q o ‘llanishidadir.  A dabiyotlarda  k o ‘p  uchraydigan  «ta’lim»  va 
«tarbiya»  so ‘zlarini  pedagogik  jarayonning  qaram a-qarshi  tom onlarini 
ifodalash  uchun  qo ‘llanishi  unchalik  to ‘g ‘ri  em as.  B inobarin,  ta ’lim  bilim  
berishning  m aqsadga  m uvofiq jaray oni  sifatida  doim o  m uayyan  shaxslarni 
tarbiyalashni  o ‘z  ichiga  oladi.  Tarbiyaning y o ‘nalishi  esa,  hatto,  ta ’lim ning 
m azm uni  va  saviyasi  bilan  rasman  bir  xil  b o ‘lsa  ham  prinsip  jihatdan 
turlicha:  -   insonparvar,  dem okratik yoki  totalitar  b o ‘lishi  m um kin.  T a’lim- 
tarbiya  m uassasalarida  am alga  oshiriladigan  chuqur  pedagogik  jarayo n 
sifatidagi  tarbiya  haqida gapirish  uning faqat bir tom onini -  kasbiy jihatini 
k o ‘rsatishni  bildiradi.
Tarbiya  ham m avaqt  xalq  orasidagi  hodisa,  ijtim oiy  hayotning  doim iy 
kategoriyasi  hisoblangan.  Tarbiyaning  ijtim oiy  tabiatini  anglash  davlat  va 
xalq  tarbiyasi, jam iy at va  shaxs  tarbiyasi  o ‘rtasidagi  m aqsadga m uvofiq va 
tasodifiy  tarbiya  o ‘rtasidagi  tafovutni,  tarbiyaviy  t a ’sir  obyektining  g ‘oyat 
m urakkab tugunini  bilish  im konini  beradi.
Tarbiya  shaxsni  m aqsadga  m uvofiq  y o ‘sinda  shakllantirish,  unda 
fazilatlarni 
tarkib 
toptirish  jarayonidir. 
Tarbiya 
tarbiyani 
am alga 
oshiruvchilar  kutadigan  natija  m avjudligini  talab  qiladi.  U  ikki  turdagi 
faoliyatni,  y a ’ni  shakllanuvchi  va  shakllantiruvchi  faoliyatni  bajaruvchilar 
tarbiyaning  tashkilotchilari,  shakllanuvchi  faoliyatni  bajaruvchilar  esa 
tarbiyaning y o lg ‘iz yoki jam oaviy  obyektlari  hisoblanadi.
Tarbiyaning  o ‘ziga  xos  xususiyatlari  uning  ikki  tom oni  -   obyektiv  va 
subyektiv  jihatlari  m avjudligidir.  U ning  shakllantiruvchi  faoliyatlarini 
bajaruvchilar  o ‘zlari  xohlasa-xohlam asa  tarbiyaning  obyekti  ekanligida 
k o ‘rinadi. 
Yuqorida 
ta ’kidlanganidek, 
obyektiv 
shakllanuvchi 
va 
shakllantiruvchi 
faoliyatlar 
ham da 
ularning 
elem entlari 
o ‘rtasida, 
shuningdek,  har  bir  faoliyatning  elem entlari  o ‘rtasida  ichki  obyektiv 
b o g ‘lanish va m unosabatlar m avjudligida nam oyon  b o ‘ladi.
Shakllantiruvchi va shakllanuvchi faoliyatning subyektiv tom oni u yoki 
bu faoliyatni bajaruvchilar -  subyektlar hisoblanadi va tarbiyaning natijalari 
ularning  ichki  holatiga,  egallagan  shaxsiy  xususiyatlari,  qiziqishlari, 
ehtiyojlari ham da qobiliyatlariga bog‘liq b o ‘ladi. Tarbiya b a’zan to ‘plangan
27


bilim larni,  faoliyat  tajribalarini  yosh  avlodga  berishning  y o ‘li  sifatida, 
b a ’zan  erishilgan  m a ’naviy  m adaniyatni  qayta  tiklash  va  rivojlantirishning 
om ili  sifatida  va  b a ’zan  ijtim oiy  m unosabatlam ing  alohida  shakli  sifatida 
ta ’riflanadi.Tarbiyaning  m aqsadi  uning  k o ‘zlangan  natijasidir.  U  jam iy at 
rivojlanishining  ehtiyojlarini  o 'z id a   aks  ettiradi  v a  jam o atch ilik   ham da 
davlat  hujjatlarida  ifodalanadi,  pedagogik  ta ’lim otlar  v a  nazariyalarda 
m uayyanlashtiriladi  ham da  batafsil  yoritiladi.  Sinfiy jam iy atd a  tarbiyaning 
m aqsadi hukm ron sinflar tom onidan belgilanadi v a bayon qilinadi. M asalan, 
quldorlik  davrida  tarbiyaning  m aqsadi  qullarni  b o 'y su n d irish   va  bostirib 
turishga  layoqatli  jan g ch ilar  ham da  lashkarboshilarni;  feodalizm   davrida 
feodal  ritsarlar;  burjuaziya  davrida  ishbilarm onlar  v a  biznesm enlarni 
tayyorlashdan  iborat bo 'lg an .
T arbiyaning  m aqsadi  -   shaxsni  har  tom onlam a  va  u y g ‘un  kam ol 
toptirish,  uning  m a ’naviy,  axloqiy-estetik  qadriyatlarini  shakllantirish, 
yuksak  darajada  uyushgan  va  shakllangan jam o alam i  vu ju d g a  keltirishdir. 
Tarbiyaning  m aqsadlarini  oxirgi  va  oraliq,  um um iy  va  m uayyan,  asosiy va 
y o ‘l-yo‘lakay  m aqsadlarga  tasniflash  m um kin.  M aqsad  bilan  b ir  qatorda, 
hal  qilinishi  m aqsadga  erishishni  ta ’m inlaydigan  v azifalar  ham   turadi. 
M asalan,  tarbiyaning  um um iy  m aqsadini  ro 'y o b g a  chiqarish,  y a ’ni  shaxsni 
har  tom onlam a  kam ol  toptirish  uchun  aqliy,  axloqiy,  g'oyaviy-siyosiy, 
estetik,  m ehnat va jism o n iy  tarbiya vazifalarini  am alga oshirish  zarur.

Download 7,45 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   320




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish