Pedagogika 018, 1-son Bosh muharrir

Eshmirzayeva Matluba Аbdushukurovna, Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti o‘qituvchisi. 
E-mail: 
[e-mail]
  
M. Eshmirzayeva

 

---

PEDAGOGIKA 2018, 5-son
 
79 
 
tashkil etilgan mashg‘ulotlarda talabalar о‘z mustaqil tajribalariga suyangan 
holda, axborotni turli manbalardan olib masalaning yechimini qidiradi va kerakli 
natijani oladi. Bu usul talabaning shaxsini rivojlantirishda konstruktorlik va 
texnologik motivatsiyasi asosida kompetentligini о‘stiradi. 
1-formulada Amper kuchlarining kattaligini tokli о‘tkazgich magnit 
maydoniga joylashtirilganda о‘lchash bо‘yicha axborot berilgan
1
. 2-formulada 
esa, о‘tkazgichlardan tok bir tomonga va qarama-qarshi tomonga yо‘nalgan tok 
kuchining namoyish tajribalari ishlab chiqilgan. Ushbu ishda toklar parallel va 
antiparallel yо‘nalgan holda vujudga keladigan tortishish va itarishish 
kuchlarining kattaligini va Amper doimiysini о‘lchash metodikasi haqida sо‘z 
yuritiladi. Umumiy fizika kursidan ma’lumki, о‘tkazgichdan tok kuchi parallel va 
antiparallel oqqanda ular о‘rtasidagi о‘zaro ta’sir kuchi quyidagi formula bilan 
aniqlanadi: 
𝐹 = 𝑘
1
I
1 
L
1
×I
2
L
2
d
2
(1) 
Bu yerda 
𝑘
1
– Amper doimiysi, 
𝐿
1
– birinchi о‘tkazgichning uzunligi, 
𝐿
2
– 
ikkinchi о‘tkazgichning uzunligi, 
𝐼
1
va 
𝐼
2
mos ravishda birinchi va ikkinchi 
о‘tkazgichdan о‘tgan tok kuchlari. d – о‘tkazgichlar orasidagi masofa. 
Tajribaning qisqacha nazariyasi. Amper qonunida 
𝑘
1
ni toklar parallel va 
antiparallel yо‘nalgan hol uchun hisoblash. 
О‘
tkazgichdan eng sodda geometrik 
figura tanlab olinadi. Tajribada yopiq tuziladi, 
𝐿
1
о‘tkazgichni uzun tо‘g‘ri chiziqli 
о‘ramning qisqa tomoni deb olamiz (1-rasm). Qulaylik uchun bitta kesma 
𝐿
2
aylanadan ketma-ket ulangan kesmalardan, halqasimon о‘ram hosil qilinadi 
va uning markaziga 
𝐿
1
ni joylashtiriladi (2-rasm). U vaqtda о‘ramni hosil qilgan 
kesmalar atrofida 
𝐼
2
tok о‘tishi natijasida aylanma radiusi 
𝑅
bо‘lgan magnit 
maydon hosil bо‘ladi. 
1