Pedagogika 017, 4-son Bosh muharrir

PEDAGOGIKA 
2017, 4-son
 
 
38 
Lug‘at boyligini tekshirish maqsadida berilgan topshiriqlarni bajarish 
natijalari quyidagicha bo‘ldi: bolalarning 34 foizi topshiriqni bajara oldilar, 61% 
topshiriqni bajarishda turli xatolarga yo‘l qo‘ydilar, 5%i topshiriqlarni bajara 
olmadilar.
Eksperiment jarayonida bolalarda kuzatilgan tovushlar talaffuzidagi 
kamchiliklarni tahlil qilish quyidagicha xulosa qilishga sabab bo‘ldi: 
­
tovush talaffuz qila olmaslik, artikulatsiya va talaffuz jihatdan bir-biriga 
yaqin tovushlarni almashtirish; 
­
tovushlarni almashtirish – tovush alohida to‘g‘ri talaffuz qilinadi, lekin 
so‘z va gaplarda bir guruhdagi tovushlar bilan almashtiriladi; 
­
tovushlar nutqda bo‘ladi, lekin artikulatsion jihatdan aniq talaffuz 
qilinmaydi. 
Olib borilgan eksperimental ishlarimiz natijasida ko‘rishida nuqsonga ega 
bolalar fonetik-fonematik nutqining shakllanganlik darajasini aniqlash bo‘yicha 
berilgan topshiriqlarni bajara olmasligini kamchilik sifatida o‘rganmadik. Bolalarni 
bunday vazifalarni bajarishga maxsus o‘rgatish zarur. Fonetik-fonematik nutq 
kamchiliklari tufayli kelib chiqqan talaffuz nuqsoniga ega ko‘rishda nuqsoni 
bo‘lgan bolalar maktabda ta’lim olishga, savod o‘rganishga zarur bo‘lgan 
ko‘nikma va malakalar yetarli shakllanmagan bo‘ladi. Ko‘zi ojiz bolalarning nutqiy 
rivojlanishiga nafaqat bolalarning ko‘rish funksiyalarining ahvoli ta’sir etadi, balki 
ularda atrof olamni ko‘p qirrali idrok etishni ta’minlaydigan sensor 
funksiyalarning shakllanmaganligi, rivojlangan analitik idrokning, kuzatish, 
qiyoslash, umumlashtirish, sabab-oqibat aloqalarini o‘rnatish ko‘nikmalarining 
yo‘qligi natijasida nutqiy yetishmovchilikning o‘ziga xosligi nutqning mazmun, 
leksik va fonetik-fonematik tomoni shakllanmaganligida namoyon bo‘ladi. Bu 
bog‘liqlik bolalarning ko‘rish idroki va hissiy tajribasi, shuningdek, bolalarning bu 
kontingentini tarbiyalash va o‘qitishning o‘ziga xos sharoitlari, uni korreksion-
rivojlantirish jarayonida yetarlicha hisobga olinmasligi, cheklanganligi bilan 
belgilanadi.
Ko‘rishida nuqsoni bo‘lgan bolalarni muvaffaqiyatli nutqiy rivojlantirishda 
hal qiluvchi omil ko‘rish yetishmovchiliklari sharoitida nutqning shakllanishida 
o‘ziga xosliklarni hisobga olgan holda maxsus tashkil qilingan korreksion-
pedagogik ish sanaladi.