Pedagogika 016, 1-son Bosh muharrir

PEDAGOGIKA
2016, 1-son
 
 
111 
hajmi ham yaqqol seziladi. Qiyofaning shaklini ko‘rsatish uning soya joyidan 
boshlangani ma’qul, shunda tasvirni yaxlit qilib ko‘rsatish oson bo‘ladi. 
Qiyofaning asosiy “siluet”ini topib soya-yorug‘i lo‘nda qilib olingach, mayda 
unsurlarga ham o‘tish, ularni ma’lum darajada batafsil ishlash mumkin
1
. 
Grizayl usulida vazifani ishlab tajriba orttirilgach, rangda ham mashqlar 
bajarish mumkin. Bu holatda barcha rang tuslaridan unumli foydalaniladi. Rang 
jilvalarini mukammal o‘rganish ishida mashq-vazifani “plener” sharoitida bajarish 
yaxshi natija beradi. Bunday ishni talaba uy ishi sifatida mustaqil bajarib turishi 
uning tajribasi ortishiga olib keladi. Inson qiyofasi rangtasvirini ishlash grizayl 
texnikasi puxta o‘zlashtirib olingandan keyingi muhim bosqich. Ma’lumki, tasvir 
ishlash, xoh u qalamtasvir bo‘lsin, xoh rangtasvir bo‘lsin, akademik usulda shartli 
bosqichlarga bo‘lib olib boriladi. Bunday bir-biri bilan uzviy bog‘liq holda, metodik 
ketma-ketlikda faoliyat yuritish o‘quv-mashq vazifasini muvaffaqiyatli 
bajarishning omili bo‘lib xizmat qiladi. 
Qiyofa rangtasvirini ishlash, albatta, bir nechta yordamchi qalamlavhalar 
ishlab ko‘rish, joy tanlash, uning o‘ziga xos shakliy xususiyatlarini o‘rganishdan 
boshlanadi. Ulardan unumli foydalangan holda matoga boshning qalamtasviri 
chiziladi. Qo‘yilmaning rangdagi ko‘rinishi qanday ekanligini ham bir nechta kichik 
ranglavhalar ishlab ko‘rish orqali tushuniladi. Bunda uning soya-yorug‘lik 
munosabatlari, rang xususiyatlari, yaxlitligi, katta shaklni belgilab tusining fonga 
nisbati qandayligi aniqlab olinadi va tayyorlab, sinchkovlik bilan mashq qilib 
ko‘rilgan qalam va rangli lavhalar yordamida asosiy vazifani mufassal bajarishga 
erishiladi.
Bu borada mustaqil ishlar mazmunini quyidagicha belgilash mumkin: 
- inson qiyofasi va kiyim qismlarining yorug‘lik va soyasining fonga nisbatan 
yaxlitligining katta shaklini topish;
- shaklni qismma-qism, barcha bo‘laklarini o‘rganib, batafsil aks ettirib 
chiqish;
- umumlashtirish va tasvirning tus-rang hamda tuzilish – “konstruktiv” 
jihatlarini yaxlit ko‘rinish holatiga olib kelish. 
Tasviriy san’atni o‘rganishning muhim qismi bo‘lgan portret ishlash 
yo‘llarini puxta tahlil etish orqali undagi muhim jihatlarni o‘zlashtirish mumkin. 
Talabalarga portret ishlashning nazariy va amaliy ish yo‘sinlari yana bir karra 
tushuntiriladi. Shundan so‘ng talabalar ishni amaliy tarzda boshlaydilar. Talabalar 
boshning barcha muhim hisoblanuvchi qismlarini alohida-alohida sinchiklab, 
hajmi va shaklini chuqur tahlil qilgan holda ishlab chiqadilar, ammo batafsillik 
umumiy katta shaklga va katta rang umumlashmalariga putur yetkazmasligi 
1