Pedagogika 016, 1-son Bosh muharrir

Стрелков С. П. Механика. – Тошкент: Ўқитувчи, 1965. – Б. 482.
2
Турсунметов К. А., Шералиев С. Яна гармоник тебранишлар ҳақида // Физика, 
математика, информатика. – Тошкент, 2008. – № 2. – Б. 11. 

---

PEDAGOGIKA
2016, 1-son
 
 
59 
Bu tenglamadan 
0
sin





g
x
(2) va 
l
x


sin
ekanligi inobatga olinib, 
uning harakat tenglamasi bir jinsli differensial tenglamaga keltirilar edi
1
: bunda 
l
g
l
g





2
(4) siklik chastota edi va undan 
l
g




2
1
2


(5) va 
g
l
T



2
2


(6) kelib chiqar edi.
Ikkinchi metod – noan’anaviy metodda esa aylanma harakat uchun 
dinamikaning asosiy qonuniga ko‘ra sharchaga ta’sir etuvchi kuch momenti 
l
mg
M




sin
(7), uning burchak tezlanishi 





x


bilan inersiya 
momenti 
I
ning kо‘paytmasiga teng edi, ya’ni 






I
mg sin
va bundan 
0






I
mgl
(8) kо‘rinishdagi bir jinsli differensial tenglama kelib chiqar edi. 
Bunda 
2


I
mgl
yoki 
I
mgl


(9) ga teng. U holda matematik 
mayatnikning tebranish chastotasi 
I
mgl




2
1
2


va tebranish davri 
mgl
I
T

2

(10) kо‘rinishda bо‘ladi. 
Agar sharchani moddiy nuqta deb qarasak, u holda matematik 
mayatnikning inersiya momenti 
2
ml
I

ga teng va matematik mayatnikning 
tebranish chastotasi 
l
g


2
1

(11) va 
g
l
T

2

(12)ga teng bо‘ladi. 
Shuningdek, ilgarigi maqolamizda, mayatniklarning chastotasini va davrini 
Kyoning teoremasiga asosan keltirib chiqarish metodi – noan’anaviy metodni 
bayon qilgan edik
2
. Unda umumlashgan koordinata 
q
keltirilib, uning tezligi 

(yoki burchak tezligi 

) 

q
bilan belgilanar edi va shu kattaliklar asosida ixtiyoriy 
turdagi mayatnikning potensial energiyasi 
2
2
1
q
E
p


(13) va kinetik 
1