Pedagogika 015, 6-son Muassis: Nizomiy nomidagi Toshkent

Buck G.
Assessing Listening. – Cambridge: Cambridge University Press, 2001. – P. 31. 
2
Wilson J.
How to Teach Listening. – Malaysia: Pearson Education Limited, 2008. – P. 33-38. 
3
Richards Jack C.
Teaching Listening and Speaking. – New York, NY 10013-2473: USA 
Cambridge University Press, 2008. – P. 11. 
IJTIMOIY VA GUMANITAR FANLAR TA’LIMI

---

PEDAGOGIKA
2015, 6-son
 
 
94 
mahoratini yaxshilash maqsadida har kuni radioeshittiruv yoki telekо‘rsatuv 
tinglashi yoki haftada bir marta о‘rganilayotgan xorijiy tilda film tomosha qilishi 
kabilardir. Sotsio-effektiv strategiyalar bu til о‘rganuvchining boshqalar bilan 
о‘zaro muloqoti va ularning til о‘rganishga bо‘lgan munosabatidir. Bunga 
talabaning har xil vaziyatlarga о‘zini qо‘yib rol ijro etishini misol qilib kо‘rsatish 
mumkin. Bu esa talabada о‘ziga bо‘lgan ishonchni oshirishga yordam beradi.
Bu strategiyalarning ba’zi birlarini о‘rgatish mumkin. Imtihon paytida 
tinglashdan oldin talaba bо‘sh qolgan joydagi ma’lumotni oldindan taxmin qilish 
mumkin. Masalan, bо‘sh qolgan joyga sо‘zning qaysi sо‘z turkumiga 
mansubligini (ot, sifat yoki fe’l), qanday turdagi ma’lumot ekanligini (joy nomi, 
ism, raqam yoki yil) qо‘yishi mumkin. Ma’lumotni tinglash paytida esa eng 
muhim kalit sо‘zlarni yozib olish ham tinglovchiga katta yordam beradi. О‘qitish 
strategiyalarining darajasi bо‘yicha J. Uilsin uning uchta sababini keltiradi: 
1. Tinglovchi muammoni tushunib, strategiyadan foydalanish talab 
qilinadigan holatni aniqlay bilishi kerak. 
2. О‘qituvchi strategiyalardan foydalanishni kо‘rsatuvchi mashq va 
misollarni berishi va strategiyalardan foydalanishning samaradorligini kо‘rsata 
olishi kerak. 
3. Tinglash mashqlari mobaynida strategiyalardan muntazam foydalanish 
lozim, chunki bu talabalarga о‘z bilimlarini g‘amlab, strategiyalarga ehtiyoj 
tug‘ilganda tatbiq etishga xizmat qiladi. 
Til о‘rganuvchilarni dars jarayonida turli strategiyalardan foydalanishga 
о‘rgatishda о‘qituvchining roli bor. Bu haqida quyida J. Uilsin kо‘rsatib о‘tgan 
fikrlar keltirilgan: 
-
vazifani bajarishni rejalashtirish.
Talabalar vazifani tinglashdan oldin bu 
strategiyani qо‘llashni mashq qilishi mumkin. Bunda о‘qituvchi savollar orqali 
talabalarning tinglanilayotgan vazifaning shartini tushungan yoki yо‘qligini 
aniqlashi mumkin bо‘ladi; 
- tо‘g‘ri javoblarni oldindan taxmin qilishda dunyoviy bilimlardan 
foydalanish. 
Talabalarga tinglaniladigan vazifaning mavzu yoki sarlavhasini 
berish orqali ularni tinglashga tayyorlash va mavzuga oid bо‘lgan qо‘shimcha 
ma’lumotlarni eslashga va tatbiq etishga yordam beradi;
- javoblarni oldindan taxmin qilishda lingvistik bilimlardan foydalanish. 
Bо‘sh qolgan joylarni tо‘ldirish (gap-filling)
 
mashqlari bu strategiyani 
rivojlantirishga yordam beradi. Talabalar tinglashdan oldin bо‘sh qolgan joyga 
qaysi sо‘z turkumiga oid sо‘z qо‘yish yoki qanday ma’lumot qо‘yilishi 
mumkinligini oldindan taxmin qiladi va ma’lumotni tinglash jarayonida diqqatini 

---