Pedagogika 015, 6-son Muassis: Nizomiy nomidagi Toshkent

1
Детякин В.
Леонардо да Винчи. – Москва: Детгиз, 1959. – С. 31. 

---

PEDAGOGIKA
2015, 6-son
 
 
91 
Olim optika va texnika muammolari bilan qiziqdi. U bu sohalarda o‘sha 
paytdagi ma’lum qurilmalardan qoniqmagan edi. Leonardo inson ko‘zi bilan 
qanaqa jarayonlar sodir bo‘lishini bilishga intildi va uning tadqiqotlari natijasida 
bugungi kundagiga juda yaqin bo‘lgan ko‘rish nazariyasi paydo bo‘ldi; olimning 
optika bo‘yicha xulosalari yozilgan daftari bugungi kungacha yetib kelgan.
Leonardo sharlar urilishi to‘g‘risidagi masalani mexanikada birinchilardan 
bo‘lib qo‘ydi va deyarli to‘g‘ri qarorga keldi: I. Nyutondan 200 yil oldin ta’sir va 
antita’sir tengligi haqida xulosa qildi; egri sirtda jism muvozanat holati shartini 
oxirigacha ishlab chiqdi; uning ishqalanish haqidagi ishlari diqqatga sazovor: u 
birinchi bo‘lib fanga ishqalanish koeffitsiyenti tushunchasini kiritdi va bu 
kattalikni aniqlash yo‘llarini ko‘rsatdi: podshipnik va shesternalar nazariyasini 
ishlab chiqdi. Leonardoni osmonga ko‘tarilish orzusi bir umr tark etmadi; u 
qushlarning rejali pastga tushish jarayonini tahlil qildi, bu esa 400 yil keyin
N. E. Jukovskiy qilgan ishlardan juda kam farq qiladi. Uning qo‘lyozmalari 
orasida uchuvchi apparatlar to‘g‘risida ko‘plab ma’lumotlar uchraydi. Pirovard 
natijada u vertolyotning prototipi bo‘lgan vertikal uchish apparatini yaratdi. U 
paytlari quvvatli motorlar bo‘lmaganligi uchun uning loyihalarini amalga 
oshirish imkoni bo‘lmadi. Uning hamma loyihalari dadil edi, biroq ulardan 
birortasini ham amalga oshirish imkoni bo‘lmadi
1
. 
Insonning ko‘z gavhari ravshanlik, yorug‘likning ma’lum bir darajasiga 
to‘g‘rilanishi mumkin; ravshanlik ko‘z moslashgan ravshanlikdan 100 baravar 
kam bo‘lgan har qanday predmet kuzatuvchiga qora bo‘lib tuyuladi, adaptatsiya 
ravshanligidan 10 marta kattalari shafaqlashtiruvchi his qilishni beradi. Shuning 
uchun agar rassom Quyosh orqali yoritilgan manzarani aks ettirsa, qora dog‘li 
joylarni taxminiy tasvirlasa bo‘ladi, chunki ularning detallari tabiatan kam 
farqlanadi, agar tasvir Oy chiqib turgan kechada tasvirlangan bo‘lsa, u holda Oy 
juda ham yorug‘ bo‘lishi va qora fonda aniq ajralib turishi kerak. Bunday 
qonuniyatlarni bilmaslik haqiqiy holatning buzib ko‘rsatilishiga olib keladi. 
Qobiliyatli rassom bunday qonuniyatlar bilan qurollanib katta muvaffaqiyatlarga 
erishadi. 
San’at sirlarini bizga ochib berishda fizika fanining o‘rni beqiyosdir.
I. Nyuton XVII asrning 60-yillarida bir qancha tajribalar o‘tkazib, oq nurning 
murakkabligini isbot qildi (uni prizma orqali o‘tkazib); keyin u teskari masalani 
yechdi: yig‘uvchi linza yordamida prizmadan chiquvchi rangli nurlarni ekranda 
linza fokusda to‘pladi va oq dog‘ni oldi. Ranglar spektrining orasida qo‘shimcha 
ranglar mavjud. Bularga qizil va yashil, to‘q sariq va havorang, sariq va ko‘k 
1
Qarang: