Pedagogika 015, 2-son Muassis: Nizomiy

PEDAGOGIKA
2015, 2-son
 
 
62 
chiqilgan
1
. T. Rixsiboyev va M. Xalimovlarning tadqiqotlarida ham o‘quvchi va 
talabalarning fazoviy tasavvurini shakllantirish va rivojlantirishning tezkor 
usuliga oid materiallar o‘z o‘rnini topgan
2
. Markaziy proyeksiyada pozitsion, 
metrik masalalar yechish jarayonida
3
yoki “Ko‘rinishlar” mavzusini o‘qitishda 
o‘quvchi va talabalarning fazoviy tasavvuri hamda tafakkurini rivojlantirish 
tadqiq qilingan. 
Biroq bu tadqiqotlarda “qirqimlar”ni o‘qitish jarayoni yoritilmagan. 
Demak, “qirqim va kesimlar”ni o‘qitish jarayonida talabalarning fazoviy 
tasavvurini rivojlantirish omillarini tadqiq qilishga zaruriyat mavjud.
Deyarli barcha buyum yoki detallarning ko‘rinishlarida shtrix chiziqlar 
mavjudligini hisobga olsak, mashina detallari, binolar va topografik qurilish 
maydonlarining chizmalarini bajarishda qirqim va kesimlarni tatbiq qilishga 
to‘g‘ri keladi. Demak, buyumlarning chizmalarini tuzish, o‘qishni o‘zlashtirish 
va bajarishda qirqim hamda kesimlarning o‘rni va amaliy ahamiyati juda katta.
Qirqim va kesim yoxud chizma shartli tasvir ekanligi sababli fazoda 
xayolan bajarilayotgan amallarni o‘quvchi ko‘z oldiga keltirishi shart.
Fazoviy tasavvur qilish inson ongida shakllangan obrazni кo‘z oldiga 
keltirish va fazoviy tafakkur etish inson ko‘z oldiga keltirgan obrazni tahlil qilish 
yoki u bilan muloqotda bo‘lishi mumkin. Shu sababli dastlab, fazoviy tasavvur 
va tafakkur, idrok va xayol tushunchalari kabi psixologik protsesslar bilan 
bog‘liq psixik jarayonlar haqida ba’zi ma’lumotlarni ko‘zdan kechiraylik.
Psixologiyada tasavvurni ikki – xotira tasavvuri va xayol obrazlari turi 
ko‘rsatiladi
4
. Chizmachilikni o‘qitish jarayonida o‘quvchilarda tasavvurning bu 
ikki turining rivojlanishi muhimdir. Masalan, o‘quvchi avval idrok qilgan 
detaliga qanday qirqim berish maqsadga muvofiqligini, qirqim bajarilgandan 
so‘ng u qanday ko‘rinishga ega bo‘lishini tasavvur qilishi xotira hamda xayol 
tasavvurlarining uyg‘unligini ta’minlaydi. 
Fazoviy tasavvurni shakllantirishda real predmetlarni idrok qilish va so‘z 
bilan ularni tavsiflash eng samarador usul hisoblanadi. Hozirgi kunda ma’ruza va 
amaliy mashg‘ulotlarda zamonaviy axborot kommunikatsion texnologiyalaridan 
foydalanish an’anaga aylanib bormoqda. Demak, chizmachilik darslarida, 
1
Сайдалиев С.С. Шарқ меъморчилиги анъаналари воситасида талабаларнинг фазовий 
тасаввурини ривожлантириш: пед. фан. номз. ... дисс. – Tошкент, 2010. – Б. 130. 
2