Педагогик технологиялар ва интерфаол методлар жамланмаси

«Менга якунловчи ва охирги сўзни беринг»
Ушбу таълим жараёнини фаоллаштириш услуби ҳам матнни ўқигандан сўнг фикрлаш жараёнини фаоллаштириш учун қўлланиладиган бир усулдир. Бу услуб ҳар қандай турдаги матнни ўрганиш ва муҳокама қилиш учун асос бўлиб хизмат қилиши мумкин. У айниқса умумий мунозара жараёнига жуда ҳам суст, уятчанг ўқувчиларни жалб қилиш учун фойдали бўлиши мумкин. «Менга якунловчи ва охирги сўзни беринг» усули қуйидаги босқичлардан иборат бўлади: 1. Ўқувчилардан уларнинг матнни ўқиш ва ўрганиш жараёнида бир неча, улар учун қизиқарли ва диққатга сазовор жойларни ёки сўз таркибларини (цитатани) топиш сўралади. 2. Ўқувчи ушбу қисмларни бирорта қоғозга (карточкага) ёзиб олади. Ва методга унинг саҳифасини кўрсатиб қўяди. 3. қоғознинг (карточканинг) орқа томонидан ўқувчи ушбу сўз таркиби ёки фикрига нисбатан ўзининг жавобини (тақризини, иловасини, шарҳини) ёзиб қўяди. Бунда у ушбу фикрга рози бўлмаслиги, унга бирор нима қўшиш, ривожлантириши ёки шунга ўхшаш нарсаларни амалга ошириши мумкин. Бу унинг шахсан ўзига хавола этилади. Кейинги дарсда ўқувчилар ушбу карточкаларни олиб келадиган ва ўқувчи уларнинг айримларидан ёзганларини ўқишни сўрайди. Бунда албатта, ўқувчи ушбу қисмни (сўзни, цитатани) қайси жойдан (саҳифадан) олганини айтиш лозим, чунки ушбу ҳолда бошқа ўқувчиларнинг ҳам у билан биргаликда синхрон (баравар, айни бир вақтда) фикр юритиш жараёни осонлашади. Бу қисм (сўз, цитата) ўқиб бўлингандан сўнг ўқитувчи бошқа ўқитувчиларнинг бунга жавобан муносабат билдиришларини сўрайди. Бу муносабат ижобий, салбий, розилик норозилик кўринишида бўлиши ёки бошқа бир муҳим жихатларни қўшиш ҳақида бўлиши ҳам мумкин. Лекин буни амалга оширганда ўқувчиларнинг мунозара мақсадидан четга оғиб кетишларига, берилган фикрларнинг маъносиз бўлишига, бошқаларни хафа қилишга йўл қўйилмайди. Ўқувчининг олдиндан ёзиб қўйган фикрини айтишга имкон беринг ва ўз шахсий фикрини гуруҳ (синф)га баён қилсин. Шундан сўнг мунозара ҳеч қандай кўринишда ўқувчилар ёки ўқитувчи томонидан зинхор давом этмаслиги лозим. Шунинг учун ҳам бу усул «менга якунловчи ёки охирги сўзни беринг» деб аталади. Ўқитувчи кейинги ўқувчини чақиради ва жараён янгидан бошланади. Бир дарс давомида ҳамма ўқувчига бундай имконият яратиб бўлмайди албатта. Шунинг учун бу ишларни кейинги дарсда ҳам давом эттириш мумкин.
37