Педагогик технология


УЗБЕКИСТОНДАГИ АЙРИМ ТАРИХИЙ ПЕДАГОГИК



Download 2,9 Mb.
Pdf ko'rish
bet19/32
Sana22.02.2022
Hajmi2,9 Mb.
#80380
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   32
Bog'liq
Pedagogik texnologiya asoslari (J.Yo'ldoshev, S.Usmonov)

УЗБЕКИСТОНДАГИ АЙРИМ ТАРИХИЙ ПЕДАГОГИК 
ТЕХНОЛОГИЯ ЭЛЕМЕНТЛАРИ
Кдцимги айрим таълим-тарбиявий к,арашларда \а м  узига хос 
педагогик технологиялар элементларини учратиш имиз мумкин.
Шунга кура, Узбекистан ^ д у д и д а турли даврларда яратилган 
айрим педагогик технология элементларини эслаш мумкин.
Бур^ониддин аз-Зарнужий (1150 йилда тукилган, вафот этган 
йили номаълум) Марпшон ша^рида яшаган. У зининг „Таълим 
олувчига таълим бериш ва таълим бериш йуллари“ номли рисо- 
ласида илм, касб-хунар урганиш нинг асосий шартлари сифатида, 
энг аввало, укувчида жиддий истак, кагьият ва нон (яъни озик,- 
овк,ати) булиши лозимлигини, шундан кейин яхш и муаллим 
хамда етарлича вакт зарурлигини ёзган.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Бунда таълим -тарбиянинг юкрри самарадорлиги, аввало, 
укувчига, яъни, унинг ж иддий истаги ва катьиятига боклик 
экан лиги курсатиб утилгани ало\ида эътиборга л о й и к булиб, 
бу эса \о зи р д а укувчидаги мотивларнинг канчалик муста^кам 
булиш и \а л к,илувчи омил эканлиги туррисидаги хулосаларнинг 
куп асрлар олдин \а м ^исобга олинганлигини тасдик^айди.
Ш у билан бирга, билим ларни узлаштириш учун етарлича 
вакт кераклиги туррисидаги фикр \ам жуда кимматли булиб, 
*озирда барча ф анларни чукур узлаштириш учун у^увчига вак>т 
етиш м аслиги маълум. Бунда, энгзурури, урта ва юкори синф- 
ларда укув фанларини мустак,ил фикрлаш асосида чукур узлаш­
тириш учун у^увчига вак,т етишмайди.
Ш унингдек, Алишер Н авоий, Хусайн Воиз Кош ифий ва 
бошк,а йи р и к м утаф акки р лар *ам таълим -тарбия хакидаги 
масалаларни \а л кдлиш да асосий эътиборни укувчи (талаба), 
ш огирд, муриднинг баж ариш и талаб кдпинадиган шартларга 
каратганлар.
Ушбу талаб \озирги эн г сунгги педагогик технологияларда 
янги каш ф килинган крида сифатида к,аралмокда. Бунга укувчи 
баж ариш и талаб килинадиган укув фаолиятининг аник, алго- 
ритм ларини яратиш ва куллаш гояларига асосланган замонавий 
педагогик технологияларни далил килиб курсатиш мумкин. 
Буларга таълимнинг ж ам оа тизими, крбилиятлар даражасида 
таълим бериш нинг д ем о к р ати к тизими ва бош калар мисол 
була олади.
Ш уни нгдек, таълим ва тарбия олувчининг ф аолиятига 
асо си й а^ам ият берган кадим ги таълим технологияларидан 
бири — суфийликда кулланилган таълим-тарбия тизими \исоб- 
ланади. Бунда ш огирднинг Узи ^злаштирган билимларни бош- 
кдларга ургатиш билан шугулланишини кузда тутувчи тамо- 
йилга риоя кдпинганлигини \а м эслатиб утиш лозим. Бунда 
ш огирднинг таълим олиш га булган истагининг канчалик жид- 
д и й л и ги н и \а м д а таълим олиш йулидаги кийинчиликларга 
чидаш ва уларни енгиб утиш га тайёрлиги даражасини катгик,, 
купинча кутилмаган кескин синовлардан утказилган.
М актаб ва мадрасаларда сукротона савол-жавоб усулидан 
кенг фойдаланиш асосида укувчиларда зийраклик, ^озиржавоб- 
л и к сиф атлари \ам д а гузал нутк, таркиб топтирилган.
С у к р о то н а сав о л -ж аво б усули ^озиргача эн г самарали 
таълим усулларидан бири сифатида кулланилади. Бунда укувчи 
ч укур м ан ти ли й ф и к р л а ш г а , зий ракликка, а н и ^ ва тугри 
с ^ зл а ш га , н утк н и н г м ан т и к и й л и ги ва равон лигига *амда 
тан ^и д и й , ижодий ф икрлаш га ургатилган. Масалан, сукротона 
су^батлар деганда ук,итувчининг укувчини муста^ил ва фаол
www.ziyouz.com kutubxonasi


фикрлаш жараёнига олиб кириш и \а м д а унинг ф икрлаш илаги 
нотурри жи^атларни зийраклик билан аншугаган \о л д а уларни 
тузатиш йулига олиб чикишдан и борат усуллар назарда ту ти - 
лади.
Бундай су\бат боскичларини куйидагича соддалаш тириб 
ифодалаш мумкин:
1. Савол-жавоблар оркали укувчининг билим дараж аси ва 
фикрлаш крбилиятини умумий тарзда аниклаш.
2. Урганилаётган мавзунинг мазмунини укувчи мотивларига 
мувофиклаштириш. Бу, асосан, укувчининг кизикиш ва к о б и - 
лиятларига мос булган мисоллар танлаш оркали амалга о ш и - 
рилади.
3. Укувчини фаол мулокотга олиб кириш . Бунда, асосан , 
рагбатлантириш усулларидан ф ойдаланилади.
4. Укитувчи узини билмайдиган одамдек, укувчидек тутиб, 
саволлар бериб боради.
5. Укувчининг турри ф икрларини рагбатлантириш оркали 
уни янада эркин ва чукуррокфикрлаш га, с^злашга жалб к,илиш.
6. Укувчининг хато ф икрларини аникпаб бориш.
7. Укувчининг хато ф икрларига нисбатан тугри ф и к р н и
укитувчи томонидан яккол м антилий асосланган ш аклда б аён
килиш ёки тушунтириш оркали Укувчи учун муаммоли вази ят 
яратилади ва ^кувчини уз хатоларини узи тузатишига йун ал- 
тирилади.
Бундан куриниб турибдики, ушбу усул юкори натижа б е- 
риши ш уб\аси з б^либ, аммо б у н и н г ж иддий ш артлари *ам 
мавжуд. Булар укитувчининг кенг билим га ва ижодий ф икрлаш
кобилиятига, юкори мулокот м адан ияти га, педагогик м а \о -
ратга эга б^лиши кабилардан иборат.
Тибетдаги ламаизм таълимоти асосида турли со^алар б у й и - 
ча билимларни ургатиш м арказларида узига хос таълим техно- 
логиялари кУлланилган. Уларда ало*ида со\аларга ихти сос- 
лаш ган ибодатхоналарда, м асалан, тиббиёт, дин ва б о ш к а
с о \а л а р б ^й и ч а таълим бериш а м а л г а ош и ри л ган . Б у н д а 
укувчилар томонидан узлуксиз кай та такрорлаш лар асосида 
тегиш ли дарсликларни тулик, ёд о лд и ри лган , каттик.к.уллик 
билан назорат олиб борилган, я ку н и й им ти\онларда эса \а р  
бир укувчини бир неча кун давом ида я к к а узини аж ратиб, 
узлаштирган билимларини ф акат уз хотирасидан ёздириш о р ­
кали т^лик назорат килинган.
Зарур амалий машгулотлар реал \а ё т г а жуда я кин дараж ада 
ташкил килинган шароитларда утказилган. Бундай таълим муас- 
сасаларига укувчиларни кабул кили ш да уларнинг р у \и й , ж и с - 
моний чидамлиликлари \амда ирода дараж аси каттик си н о в -
www.ziyouz.com kutubxonasi


лардан утказилган. Укувчиларнинг кузланган даражада узлаш- 
тиришларига, асосан, эришилган. Ж исмоний жазо чоралари 
кулланилган.
Бошка мисол сиф атида Узбекистонда савод ургатиш тари- 
хидаги педагогик технология элементларини эслаш мумкин. 
Савод ургатиш технологиясининг кадим замонлардан бошлаб 
Узбекистан \удудида бир неча усуллари ш аклланган ва амал- 
да кулланиб келинган.
Бу усулларни таълим технологиясининг эн г асосий тарки- 
бий кисмлари сиф атида караш мумкин, чунки савод ургатиш 
\а р кандай таълим нинг бош ланиш и ^исобланади ва бу жараён 
узига хос технологиядан иборат. Ш унинг учун бу усулларнинг 
асосий жи^атларини ^куриб утамиз.
Алифбе ургатиш Узбекистонда турли даврларда куйидагича 
номланган усулларда олиб борилган:
Товуш усули (усули савтия) — \арфларни овозлар билан тани- 
тиш. Бу усулни к^ллаш билан укувчиларда илмий билиш ме- 
тодлари (киёслаш. ажратиб олиш, солиштириш, умумлаштириш 
кабилар)га хос лаёк,ат ва малакалар ривожланиб боради. Ма^муд- 
хужа Бе\будий (1875— 1919) туркистонликлар орасида биринчи- 
лардан булиб савод ургатишда янги усул — товуш усулини амалда 
куллади.
Товуш усулида ж адид макгаблари учун М унавваркори 
Абдурашидхонов (1878— 1931) 1907 йилда „Адиби аввал“ („Би- 
ринчи укитувчи“ ) алиф бо дарслигини ва „Адиби соний“ („И к- 
кинчи укитувчи“ ) Укиш китобларини чоп эттирди.
Саидрасул С аидазизий рус-тузем мактабидаги замонавий 
уцитиш усуллари ва таълим-тарбия тизимига асосланиб „усули 
савтия“ методида 1902 йилда „Устоди аввал“ дарслигини ярат- 
ди. Бу бош лангич си нф лар учун узбек тилида тузилган илк 
алифбе дарслигидир.
Исмоилбек Гаспралининг 1884 йилда ташкил этган макта- 
бида товуш усулини куллаш  оркдли к ^р ц к ун  ичида 12 укувчининг 
саводи чикарилган. Шундан сунг бу усул „усули савтия“(*арф- 
товуш), бу усулда укитадиган мактаб эса „усули жадид“ (янги 
усудда укитиладиган мактаб) номи билан шухрат крзонди.
Маддия усули (усули маддия: мадд — чузиш). Бу усулда ун- 
дош товуш ларнинг номи бир-бирига кушилмайди, балки бир 
ундош товуш нинг ном ига бир унли товуш кушилиб, очи^бурин 
^осил килинади. б о + а -б а , бе+у=бу каби. Ушбу методда таълим 
курукёдлаш , куриш хотирасигаасосланади. Бу усулнинг^иж о 
усули (усули т а\а ж ж и )га Караганда афзал томони шундаки, 
усули маддияда ^кувчи маълум бир бугиннинг *осил б^лиш 
жараёнини англаб етади.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Абдулла А влонийнинг „Биринчи м уаллим “ (1912 йилдан 
1917 йилгача нашр к,илинган) дарслиги м аддия усулида яратил- 
ган булиб, бу китоб шу методга асо слан ган русча, татарча 
алифбе китоблари таъсирида тузилган.
Эски мактабларда кулланилган усули маддия Л. Толстой- 
нинг „Азбука“сидан ижодий сабок, о л и ш асосида вужудга 
кедди. Бу усуллар кейинчалик та\пил-таркиб усулининг яратили- 
шида назарий ва амалий асос булди.
Та^лил-таркиб усули (синтетик метод) асосида тузилган 
алиф белар(ж адид али ф б елар и )д а м е т о д и к м атериалларн и 
жойлаштиришда осондан кийинга томон бориш методига амал 
к^линди. Бу алифбеларда укув материаллари мазмуни ни\оятда 
ухшаш булиб, улар бир-биридан товуш усули ёки усули мад- 
дияда тузилганлиги билан ф арк^анади. М асалан: Тилингни 

Download 2,9 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   32




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish