Pedagogik mahorat haqida tushuncha. Fanning asosiy vazifalari va tarkibiy qismlari

Pedagogik faoliyat. Inson faoliyatiga xos bo’lgan xususiyatlar uning ongliligi va maksadga yunaltirilganligidir. Inson faoliyati oldindan belgilangan reja asosida tashkil topgan, davomli va muntazam ravishda amalga oshiriladi. Masalan, uy ko’rish, xayvonlarni parvarish qilish, o’quv yurtini tamomlash va bashqalar. Bu harakatlar ma‘lum yunaltirilgan va maksadga karatilgan motivlar asosida issik, sovuq, yogingarchilikdan o’zini ximoya qilish uchun uy ko’radi, ma‘lum bilim va huquqlarga ega bo’lish uchun o’quv yurtlarini tamomlaydi.

Kishilarning extiyoj va qiziqishlari turli – tuman bo’lganidek, shu extiyoj va qiziqishlarni kondirishga karatilgan faoliyati ham xilma – xil bo’ladi. Ammo bu xilma – xillik uchta asosiy to’rga bulinadi:

1. 
   Mexnat;
   
2. 
   Ukish;
   
3. 
   Uyin.
   

Mexnat -- bu moddiy va ma‘naviy boyliklar yaratishga karatilgan faoliyat jarayonidir. Ijtimoiy mexnat jarayonida inson xayvonlar olamidan ajralib chikdi. Mexnat insoniyatning yashashi va rivojlanishi, shuningdek har bir ayrim shaxsning psixik kamol topishi uchun muxim vosita buldi. Inson faoliyatidagi mexnat esa akliy va jismoniy mexnatdan iborat.

Ukish -- mexnat faoliyatiga tayyorgarlikning o’ziga xos boskichidir. Faoliyat turi sifatida u o’ziga xos ijtimoiy boylik xisoblangan bilimlarni egallash, muayyan kunikma va malakalarni xosil qilishga karatilgan. Ukishning mustakil faoliyat turi bo’lib ajralib chikishi, inson mexnatining tuxtovsiz murakkablashib borishi, foydalanishi uchun chuqur bilim, kunikma va malakalar talab kilinadigan tobora murakkablashib borayotgan ishlab chikarish vositalarining joriy kilinishi natijasida sodir bo’ladi. Ukish hamisha iroda kuchini, zur berib ishlashni va kuch sarflashni talab etadi.

Inson faoliyatining yana bir turi bo’lgan uyin -- ana shunday yetakchi faoliyat turi xisoblanadi. Faqat uyinda va uyin orkali bola vokelikni, shu jumladan, kishilarning ijtimoiy munosabatlarini, xulqini, xatti – harakatlarini bilib oladi. A.S.Makarenkoning fikricha «Katta yoshdagi kishining xayotida faoliyat, ish, xizmat qanday ahamiyatga ega bo’lsa, bola xayotida uyin ham xuddi shunday ahamiyatga ega. Bola uyinda qanday bo’lsa, katta bo’lganda ishda ham ko’p jixatdan shunday bo’ladi». ( A.S.Makarenko. Bolalar tarbiyasi haqida lektsiyalar. «O’qituvchi», T., 1967 y, 48 – bet).

Pedagogik faoliyat -- yosh avlodni xayotga, mexnatga tayyorlash uchun xalq oldida, davlat oldida javob beradigan, bolalarga ta‘lim – tarbiya berish ishi bilan shug’ullanadigan va bu ishga maxsus tayyorlangan odamlarning mexnat faoliyatidir. Maktab o’qituvchilarining faoliyati jamiyatni ko’ruvchi va unda yashovchi inson shaxsini shakllantirishga karatilgan. O’qituvchining barkamol avlodni tarbiyalash va unga yangi insonga xos sifatlar tarkib toptirish vazifasi eng olijanob, yuksak va shu bilan birga eng murakkab vazifadir. Har bir bola o’z xulq – atvoriga, harakteriga ega. Bolalarni o’qitish va tarbiyalashda ularni ana shu o’ziga xos xususiyatlarini xisobga olish, o’rganish nixoyatda murakkab jarayon. Bunda odamlar o’rtasidagi ijtimoiy munosabatlarning murakkabligini o’zida aks ettiruvchi maxsus usullardan foydalaniladi. Pedagogik faoliyatga tayyorgarlik ko’rayotgan talabalar uning ana shunday xususiyatlarini bilishlari lozim. O’qituvchilik ixtisosining bu xususiyatlarini uning professiogrammasida ko’rish mumkin.

O’qituvchining pedagogik faoliyati bevosita uning qobiliyati bilan ham bog’liqdir.

O’qituvchining tarbiyada va o’qitishda yukori darajaga erishishi va uni doimo takomillashtirib borish imkoniyatini ta‘minlovchi san‘at bo’lib, bolaga mehr qo’yganda o’z kasbini sevgan va har bir o’qituvchining ish natijasi -- bu pedagogik mahoratdir.

Demak, o’z ishining ustasi bo’lgan pedagog bu yuksak darajada madaniyatli, o’z fanini chuqur biladigan, fanning yoki san‘atning tegishli soxalarini yaxshi taxlil eta oladigan, tarbiyalash va o’qitish uslubiyotini mukammal egallagan mutaxassisdir.

Bu ta‘rifni yaxshi tushunib, uning doimo moxiyatini taxlil etadigan bo’lsak, Ushbu ta‘rifda «Pedagogik mahorat» tushunchasi mazmuniga kiradigan quyidagi masalalarni ajratish mumkin bo’ladi:

1. 
   umumiy madaniyatning yukori darajasi va bilimdonlik, akl – zakovatning yuksak ko’rsatkichi ;
   
2. 
   o’zining o’qiyotgan faniga doir keng va chuqur bilim soxibi ;
   
3. 
   pedagogika, umumiy yosh pedagogik psihologiya kabi fanlar soxasida bilimlar bilan ko’rollanganlik, o’qitish va tarbiyalash ishlari tajribasidan erkin va ustalik bilan foydalana bilish ;
   
4. 
   o’quv – tarbiya ishlari metodikasini tulik egallaganlik darajasi.