|
1.2.Pеdаgоgik mulоqоtning kоnfliktоlоgеnligi prоfiklаtikаsi.
Jamiyatimizning barcha sohalari kabi ta`lim tizimidagi talablarni yildan-yilga kuchayib, ularga degan javobgarchilik ortib bormoqda. Ta`lim-tarbiya paytida shuningdek, oila turmushida har qanaqa kelishmovchiliklar, qarama-qarshiliklar, tushunmasliklar yuz beradi, ularni echish har qanday konfliktli situatsiyalarning oldini olish muammolari bilan pedagogik konfliktologiya ilmi shug`ullanadi. Pedagogik jarayonlarda paydo bo`lgan konfliktlarni echa bilishimiz, shunday konfliktli vaziyatlarning oldini ola bilishimiz zarur. Bu esa, ayniqsa, pedagoglar uchun zarur hisoblanadi. Pedagogik jarayonlarda har xil vaziyatlar uchrashishi mumkin. Ular o`qituvchi va o`quvchi, o`quvchilar bilan o`quvchilar o`rtasidagi konfliktlar bo`lib hisoblanadi.
Maktablardagi har qanday pedagogik konfliktlar tinch yo`l bilan pedagogning boshchiligida yechilishi va u konfliktlarni bo`ldirmaslikning oldi olinishi zarur bo`ladi.
Maktablarda o`quvchilar o`rtasida yuz beradigan konfliktlar mazmuni bo`yicha har xil bo`lishi tabiy. Maktablarda o`quvchilar o`quvchilar bilan bo`lgan munosabatlarda muloqat tartibini buzib muloqatlar yasashi mumkin. Natijada esa kelishmovchilik, bir-birini tushinmaslik vaziyatlaridan konfliktlar kelib chiqadi. Maktablarda o`quvchilar doim pedagoglar nazoratida bo`ladi va paydo bo`lgan konfliktlar pedagoglar boshchiligida o`z echimini topadi. Ba`zan konfliktlar o`qituvchilar o`rtasida ham bo`ladi, bu esa bir-birini tushunmaslik, biri-ikkinchisining psixik holatini hisobga olmasdan muloqat qilishidan kelib chiqishi bo`lib topiladi.
Konfliktlar o`zlarining o`zgachaliklariga ega bo`lib oila a`zolari o`rtasida ham uchraydi. Oila a`zolari o`rtasidagi konfliktlarning kelib chiqishining har xil sabablari bo`lishi mumkin. Birinchi sababi er-xotinlar oila qurishga tayyor bo`lmasligi mumkin, ular bir-birlarining shaxsiy o`zgachaliklarini hisobga olmagan bo`lishi mumkin. Oiladagi paydo bo`lgan konfliktlarning bola ta`lim-tarbiyasiga salbiy ta`siri bor. Shuning uchun ota-onalar o`z farzandlari o`rtasida konfliktlarni bo`ldirmaslikka harakat qilishlari zarur. Yigit-qizlar turmush qurmasdan oldin bir-birining shaxsiy psixik o`zgachaliklarini bilib, o`zlashtirib bo`lib turmush qurishi ma`qul. Ota-bobalarimiz «Uylanish oson, uy bo`lish qiyin» ( deb bekorga aytmagan.
Ba`zi hollarda ota-onalar bilan bolalar o`rtasida ham konfliktlar bo`lib qolishi m6mkin, bunday vaziyatlarda ota-onalar konfliktlarni tinch yo`l bilan echishga harakat qilishlari lozim.
Yuqoridagi aytilgan va boshqada uchraydigan konfliktlarni tadqiqot qiladigan ilm pedagogik konfliktologiya ilmi hisoblanadi.
Ilm ancha yosh bo`lsa ham tez rivojlanmoqda. Sababi, pedagogik jarayonda uchraydigan konfliktning t6rlari anchagina. Konfliktlarning turlariga, mazmuniga qarab ayirib uni echish metodlari, usullari, amallari ham har xil bo`ladi.
Salbiy va ijobiy usullar o'rtasidagi farq shartli bo'lib, ular ko'pincha bir-birini to'ldiradi.
Konfliktli vaziyatni hal qilish usullarini tanlash konfliktdagi xatti-harakatlar strategiyasini belgilaydi. O'qituvchi mojarodan qochish, uni yumshatish, murosaga kelish, boshqa birovning pozitsiyasini majburlash yoki rad etish taktikasini tanlashi mumkin. Konfliktlarni boshqarishda ratsional-intuitiv yondashuvni qo'llashning asosiy usuli har qanday konfliktli vaziyatni muammo yoki echilishi kerak bo'lgan potentsial muammo sifatida ko'rishdir.
Keyinchalik mumkin bo'lgan strategik nizolarni nazorat qilish choralari arsenalidan foydalangan holda muammoni hal qilishning tegishli usuli tanlanadi.
Pedagogik vaziyatni hal etishning asosiy bo'g'ini uning psixologik tahlili hisoblanadi. Bunday holda, o'qituvchi vaziyatning sabablarini ochib berishi, uni uzoq muddatli mojaroga aylanishining oldini olishi mumkin, ya'ni. ma'lum darajada vaziyatni uning kognitiv va tarbiyaviy funktsiyalaridan foydalangan holda nazorat qilishni o'rganing.
Biroq, bunday deb o'ylamaslik kerak psixologik tahlil munosabatlardagi barcha muammolarni hal qiling. Uni amalga oshirish faqat o'qituvchilarning xatolarini kamaytiradi, yuzaga kelgan vaziyatda talabaga ta'sir qilish choralarini darhol qo'llaydi. Bunday tahlil faqat mustaqil echimlarni ishlab chiqish uchun asosdir.
Vaziyatni psixologik tahlil qilishning asosiy maqsadi - yuzaga kelgan vaziyatni psixologik jihatdan asosli qaror qabul qilish uchun etarli ma'lumot bazasini yaratishdir. O'qituvchining shoshqaloq munosabati, qoida tariqasida, talabaning impulsiv javobini keltirib chiqaradi, "og'zaki zarbalar" almashinuviga olib keladi va vaziyat ziddiyatga aylanadi.
Bunday tahlilning yana bir ahamiyatli maqsadi talabaning xatti-harakatidan g'azablanishdan uning shaxsiyatiga va uning faoliyati, harakatlari va munosabatlaridagi namoyon bo'lishiga qaratishdir.
Tahlil o'qituvchiga o'quvchilarning xatti-harakatlarini baholashda sub'ektivlikdan qochishga yordam beradi. Harakatni tahlil qilish, xatti-harakatni baholashda ko'pincha talaba o'qituvchiga nisbatan kamroq hamdard bo'ladi va shuning uchun o'qituvchilar bu talabalar tomonidan hatto kichik intizom buzilishini ham hayratlanarli darajada yaxshi eslashadi. O'qituvchining bunday pozitsiyasi, u o'quvchining shaxsiy fazilatlarini ob'ektiv o'rganishni o'zi ilgari sezgan noto'g'ri xatti-harakatlar ro'yxati bilan almashtirishiga olib keladi: yaxshi o'quvchi yaxshi ishlarni eslaydi va yomonlariga unchalik ahamiyat bermaydi. "qiyin" talaba aybdor bo'lib qoladi.
Psixologik tahlil "yomon" o'quvchining xatti-harakatlarida ijobiy va namunali o'quvchining xatti-harakatlarida "iflos" ni ko'rish va shu orqali vaziyatni to'g'ri hal qilish imkonini beradi.
Yaxshi o'tkazilgan psixologik tahlil o'qituvchiga nafaqat hal qilish variantlarini, balki nizoni oldini olish yoki bartaraf etishning mumkin bo'lgan usullarini ham topishga yordam beradi.qarshilikning keskin kuchayishidan keyin sodir bo'ladi va nizolashayotgan tomonlar o'rtasida to'qnashuvni keltirib chiqaradi.
O'ziga xosligi va xilma-xilligiga qaramay, nizolar odatda oqimning umumiy bosqichlariga ega:
1. ziddiyatli manfaatlar, qadriyatlar, me'yorlarning potentsial shakllanishi;
2. potentsial mojaroning haqiqiyga o'tishi yoki to'qnashuv ishtirokchilari o'zlarining to'g'ri yoki noto'g'ri tushunilgan manfaatlarini anglash bosqichi;
3. ziddiyatli harakatlar;
4. ziddiyatni olib tashlash yoki hal qilish.
Mojaroning dinamikasi o'zgaruvchan bo'lib, kuchayishi yoki susayishi mumkin. Konfliktning kuchayishi - qarama-qarshilikning kuchayish jarayoni va uning ishtirokchilarining kurashi. Konfliktning susayishi - bu kurashning susayishi va konflikt ishtirokchilari o'rtasidagi munosabatlarning bosqichma-bosqich uyg'unlashuvi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
