Педагогик институтлари учун дарслик

Етарлилик 
(бутунлик) - ахборот минимал кўринишда, лекин аниқ 
хулоса чиқариш учун катта ќажмдаги маълумотга эга бўлиши керак. 
Долзарблик
– ахборот ишлатилаётган вақтда ўз қийматига эга 
бўлиши керак. 
Аниқлилик –
айнан ќақиқатдан олинадиган ахборотлар 
даражасидир. 
Лекин "долзарблик", "етарлилик", "аниқлилик" – инсоний 
тушунчалар. Информатика фани эса илмий техник нуқтаи – назардан 
ахборотлар устида ишлаш, узатиш ва қайта ишлашни ўргатади. 
Шунинг учун ахборот тушунчаси информатикада одатдаги таќлилдан 
фарқ қилади. Информатика учун асосий масалалардан бири ќисоблаш 
техникалари воситаларидан фойдаланиб, ахборотни қайта ишлаш 
йўллари билан яратиш, сақлаш, қайта ишлаш ва узатишдан иборатдир.

---

117 
Информатикада узлуксиз (ёки аналог) ва дискрет (ёки сонли) 
ахборотлар кўриб чиқилади. Чунки инсон ўзининг сезгилари орқали 
аналог ахборотлар билан, компьютерлар эса сонли ахборот билан 
ишлайди. 
Мусиқа, биз уни тинглаганда, аналог ахборот тарқатади, лекин, 
унинг ноталарини ёзсак, у сонли ахборотга айланади. Инсон томонидан 
яратилган кўпгина ускуналар аналог ахборот асосида ишлайди. 
Масалан, телевизор – бу аналог ускуна. Унинг ичида кинескоп бор. 
Кинескоп нури экран бўйлаб узлуксиз ќаракатланади. Нур кучайган 
сари у тушган нуқта шунчалик ёришади. Нуқта ёруђлигининг ўзгариши 
аста – секинлик ва узлуксизлик билан амалга оширилади. Мусиқа 
ўйнагич, телефон ќам аналог қурилмаларга мисол бўла олади.
Компьютер монитори эса телевизорга ўхшайди, лекин бу сонли 
қурилмалардир. Ундаги ёруђлик нури аста секинлик билан эмас, балки 
сакраб ўзгаради. Ёруђлик – ёки бор, ёки йўқ. Лазер компакт-дискли 
мусиқа ўйнагичлар ќам сонли ќисобланади (шунинг учун уларни 
компьютерда яратиш мумкин).
6. ¡қитувчи ахборот устида амалларни кўриб чиқади (масалан: 
"Рефератни қандай яратиш мумкин?"). 
а) реферат учун маълумотлар йиђилади – ахборотни йиђиш; 
в) ќамма маълумотларни ягона кўринишга келтириш – ахборотни 
формаллаштириш; 
с) керакли маълумотларни ажратиб олиш - ахборотни саралаш; 
d) маълумотларни тиклаш – ахборотни архивлаш;
е) маълумотларни сақлаш – ахборотни эслаб қолиш; 
f) рефаратни ќимоялаш – ахборотни ќимоялаш; 
g) рефератни чоп этиш – ахборотни сақлаб қолиш; 

---

118 
h) ўқитувчига рефератни топшириш ёки юбориш – ахборотни 
жўнатиш. 
7. ¡қитувчи ўз навбатида информатика ќақида тушунча беради. 
8. ¡қитувчи ўқувчилар билан берилган жадвалнинг иккинчи 
қаторини тўлдиришни сўрайди. 
9. Иккинчи дарсда ўқувчилар билан бирга ахборотни ташкил 
қилиш технологиялари ва ахборотлашган технологиялар ќақида 
умумий хулоса чиқарилади (газеталар, журналлар, телевизор, телефон, 
компьютер ва ќоказо.) 
10. ¡қитувчи ¡збекистонда «Иформатика» фани ва унинг жамият 
ривожланишидаги ўрни ќақида сўзлаб беради. 
Инсоният тилни ихтиро қилди, яъни у орқали исталган ахборотни 
алмашиниш имконига эга бўлди. Лекин, ёзув ихтиро қилингунча, 
ахборот олиш учун мулоқот зарур эди. Ёзувнинг ихтиро қилиниши, 
қўлёзма китобларнинг яратилиши, кишилик жамиятида бир қанча 
масалаларнинг ечилишига олиб келди. 
Ахборотни сақлаш воситалари – китоблар пайдо бўлди. Бу 
воситаларнинг 
ишлатилишини 
таъминловчи 
ташкилотлар 
– 
кутубхоналар вужудга келди. Сўнгра китоблардан фойдаланиш 
жараёнида ахборотни сақлаш ва узатиш, уларни кўпайтириш 
тезлигининг етарли эмаслиги, нусхалаш ва нашрдан чиқариш 
муаммолари турарди. Шу сабабли китоб чоп этиш ускуналари ихтиро 
қилинди. Бу ихтиро қўлёзмалар ёзилган даврдагига нисбатан 
ахборотларни кенг кўламда тарқатишга сабаб бўлди. Инсоният 
томонидан яратилган ќамма ахборотлар кенг оммага етказиладиган 
бўлди. Ахборотлар ривожланишининг янги технологиялари пайдо 
бўлди: журналлар, каталоглар ва х.к. Алоќида ўзаро фикр алмашувчи 
инсонлар оқими пайдо бўлди. Ахборот маќсулотлар кўринишини олди 

---

119 
ва ишлаб чиқариш бўлагига айланди. Ахборот инсониятнинг ќар бир 
жабќасига кириб борди.
¡тган аср ўрталаридаги компьютер революцияси ахборот ривожига 
қаттиқ туртки бўлди ва ўз навбатида кишилик жамиятининг 
ахборотлашган жамиятга ўтишига олиб келди. Бу жамиятда инсонлар 
янги ахборот технологияларисиз ќаётни тасаввур ќам қила олмайди. 
Ахборотлашган жамият – кўпчилик иш билан банд аќоли 
ахборотни сақлаш, қайта ишлаш ва таќрирлаш билан шуђулланади. 
Ахборот технологиялари – аниқ маблађлар йиђиндиси бўлиб, у 
инсоният ќаёти ва фаолиятидаги хилма-хил жараёнларни бажаришга 
ёрдам беради. 
Янги ахборот технологиялари – бу ахборотни қайта ишлаш ва 
сақлаш учун қўлланадиган ахборот технологиялари, замонавий шахсий 
компьютерлар коммуникация воситалари ва ќар хил ускуналардир. 
90-йиллар бошида ¡збекистонда жамиятнинг концепциялари 
ишлаб чиқилади. Унинг асосий мақсади – компъютер воситаларини 
тезкор равишда жамиятнинг барча жабќаларига тадбиқ қилишдан 
иборатдир. Ахборотлаштиришнинг асосий қисми қуйидагилар: 

ишлаб чиқаришни буткул автоматлаштириш ва роботлаштириш; 

илмий изланишларни ва лойиќалаштиришни автоматлаштириш; 

ташкилий-иқтисодий бошқаришни ахборотлаштириш; 

мактаб, коллеж, лицей ва олий ўқув юртларида кадрларни 
ўқитиш ва тайёрлашни компъютерлаштириш; 

хизмат кўрсатиш; 

сођлиқни сақлаш ва аќоли ишлайдиган ќамма соќаларни 
компъютерлаштиришдир. 
11.¡қитувчи биринчи мавзуни кластерни ўргатиш билан 
тугаллайди.