|
Shuhrat Ergashev, Begzod Xodjayev,
Jamshid Abdullayev
JAHON TARIXI
(1991 – 2017-yillar)
O‘rta ta’lim muassasalarining 11-sinfi
va o‘rta maxsus,
kasb-hunar ta’limi muassasalarining o‘quvchilari uchun darslik
B
irinchi nashr
O‘
zbekiston
R
espublikasi
X
alq ta’limi vazirligi tasdiqlagan
Toshkent
«TURON-IQBOL»
2018
UO‘K
94(100)(075.3)=513.133
KBK
63.3(0)ya72
Ergashev,
Sh
uhrat
J
ahon tarixi [Matn]:
O‘
rta ta’lim muassasalarining 11-sinfi
va o‘rta maxsus,
kasb-hunar ta’limi muassasalarining o‘quvchilari uchun darslik /
Sh
. Ergashev,
B.
Xodjayev, J.
Abdullayev. –
Toshkent: «Turon-Iqbol», 2018. –
144 b.
M
as’ul muharrirlar:
M
.
R
ahimov –
t
arix fanlari doktori, professor;
T
.
B
obomatov –
t
arix fanlari nomzodi.
T
aqrizchilar:
Q
.
R
ajabov
–
t
arix fanlari doktori, professor;
G
.
P
asilova
–
T
oshkent shahar
Y
unusobod tumanidagi 257-maktabning
tarix fani o‘qituvchisi;
F
.
A
manova
–
T
oshkent shahar
M
irzo
U
lug‘bek tumanidagi 248-maktabning
tarix fani o‘qituvchisi;
O
.
E
rgashev
– Toshkent viloyati Ohangaron tumanidagi 22-maktabning
tarix fani o‘qituvchisi
Sh
artli belgilar
Ijodiy ish
topshirig‘i
Esga oling
Xarita bilan ishlashga
doir topshiriq
Internet bilan
ishlashga doir
topshiriq
O‘zingizni sinang
Atamalar izohi
Yodda tuting
R
espublika maqsadli kitob jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan chop etildi.
ISBN
978-9943-14-511-5
©
Sh
.
E
rgashev va boshq., 2018.
© «
TURON
-
IQBOL
», 2018.
J 39
KBK
63.3(0)ya721
3
KIRISH
J
ahon tarixining 1991-yildan boshlangan davrida dunyoning ijti-
moiy-siyosiy va iqtisodiy tizimida katta o‘zgarishlar yuz berdi.
B
u
davrda jamiyat hayotining barcha jabhalariga kuchli ta’sir ko‘rsatgan
omil ilmiy-texnik inqilobning yangi bosqichi – kompyuter-axborot inqi-
lobi bo‘ldi.
B
u inqilob ta’siri ostida rivojlangan mamlakatlarda sivi-
lizatsiyaning industrial bosqichidan postindustrial, axborot bosqichiga
o‘tish boshlandi.
M
azkur darslik shu davr voqealarini bayon qilish bilan birga,
jamiyat taraqqiyotining hozirgi bosqichini tahlil qilish va mustaqil
hayotga qadam qo‘yish arafasida turgan
S
iz o‘quvchilarga o‘z hayo-
tiy istiqbolingizni belgilab olish imkonini beruvchi bilimlarni shakl-
lantiradi.
B
u bilimlar jahon xalqlari madaniyatining har biri o‘ziga
xos noyob ekanligini, gumanizm va vatanparvarlik tamoyillari, fuqa-
rolik jamiyati va huquqiy davlat g‘oyalariga asoslangan umuminsoniy
qadriyatlarni anglashga ko‘maklashadi.
J
amiyat taraqqiyotining muhim
qonuniyatlarini bilib olish, rivojlanishning o‘ziga xos yo‘llarini tushu-
nish va istiqbollari haqida tasavvurlarga ega bo‘lish imkonini beradi.
S
huningdek, olgan bilimlaringiz ilg‘or mamlakatlarning tarixiy tajriba-
sini
O‘
zbekistonda ijodiy qo‘llashga yordam beradi.
DARSLIKDA QO‘LLANILGAN QISQARTMA SO‘ZLAR:
BMT
–
B
irlashgan
M
illatlar
T
ashkiloti
NATO
(ingl.
N
orth
A
tlantic
T
reaty
O
rganization) –
Sh
imoliy
A
tlan-
tika harbiy bloki
YI
–
Y
evropa
I
ttifoqi
SSSR
(rus.
S
oyuz
S
ovetskix
S
otsialisticheskix
R
espublik) – sobiq
S
ovet
S
otsialistik
R
espublikalari
I
ttifoqi
RSFSR
– Rossiya Sovet Federativ Sotsialistik Respublikasi
AQSH
–
A
merika
Q
o‘shma
Sh
tatlari
BRIKS
(ingl.
BRICS
–
B
razil,
R
ussia,
I
ndia,
C
hina,
S
outh
A
fri-
ka) –
B
raziliya,
R
ossiya,
H
indiston,
X
itoy,
J
anubiy
A
frika mamlakat-
laridan iborat ittifoq.
ITI
– ilmiy-texnik inqilob
YIM
– yalpi ichki mahsulot
ASEAN
–
J
anubi-
Sh
arqiy
O
siyo davlatlari assotsiatsiyasi
4
I BOB. XX ASR OXIRI
–
XXI ASR BOSHLARIDA
DUNYO MAMLAKATLARI
1-MAVZU. XX ASR OXIRI
–
XXI ASR BOSHLARIDA
XALQARO MUNOSABATLAR
J
ahon tarixi eng yangi davrining uchinchi bosqichi 1991-yildan
bosh
lanib, hozirgi kungacha bo‘lgan voqealarni o‘rganadi.
B
u davrda
sotsialistik tizimning barbod bo‘lishi,
SSSR
ning tarqalib ketishi jahon
miqyosida kuchlar nisba
tiga, qudratli davlatlar o‘rtasida shakllangan
muvozanatga katta ta’sir ko‘rsatdi.
B
irlashgan
M
illatlar
T
ashkiloti qachon tashkil top-
gan edi?
B
u davrda iqtisodiy va madaniy hayotning globallashuvi, ekologiya
muam
molari
ning keskinlashuvi, jahonning juda katta qismida moder-
nizatsiya jarayon
larining tu
gal
lanmaganligi bilan bog‘liq ziddiyatlarning
kucha
yishi xalqaro barqaror
likka jiddiy xavf sola boshladi, ko‘plab
mamlakat lardagi murakkab muam mo lar ning manbayiga aylandi.
XX
asrning 90-yillari oxirida xalqaro munosabatlar.
I
kkinchi
jahon urushidan so‘ng jahondagi kuchlar nisbatini belgilab kelgan
kapita
listik va sotsialistik harbiy-siyosiy bloklar o‘rtasidagi qarama-
qarshilik 1990-yillarda barham topdi.
A
mmo, ayni paytda, mintaqa-
viy mojarolar va «kichik urushlar» xavfi
kuchayib, shaxs hamda
xalqlarning huquq va xavfsiz
ligini himoya qilish, gumanitar-huquqiy,
madaniy aloqalarni ta’minlash, obyektiv axbo
rot tarqatish masala
lari
jahon siyosatining dolzarb muammo
lariga aylandi.
1990-yillar boshlarida xalqaro munosabatlar tizimida tub buri-
lish yuz berdi.
A
vval
M
arkaziy va
Sh
arqiy
Y
evropa mamla
katlarida
sotsializm
ning barbod bo‘lishi, keyin esa
SSSR
ning tarqalib keti
shi
va «ikki qutbli dunyo» modelining barham topishi natijasida dunyoda
bitta qutb, ya’ni
AQSH
bosh
chiligida
G‘
arb davlat
larining hukmron-
ligi o‘rnatildi.
S
obiq sotsia
listik lager mamla
kat
laridagi qiyinchiliklar,
G
ermaniya
ning birlashishi va
G‘
arb davlat
laridagi integratsiyalashuv
jarayonlari
XX
asr oxiri –
XXI
asr boshlaridagi xalqaro munosabat-
larning muhim omiliga aylandi.
5
A
yni paytda ikki qutbli dunyo tizimining o‘zgarishi bir qator dav-
latlar siyosiy rivojlanishida keskin burilishga, totalitar mafkuraning bar-
ham topishiga olib keldi.
V
ujudga kelgan mafkuraviy bo‘shliqqa mil-
latchilik, diniy mutaassiblik, tajovuzkorlik g‘oyalari kirib kela boshladi.
BMT
ning tinchliksevarlik harakatlari har doim ham samarali bo‘lmadi.
I
kki qutbli dunyo barham topgandan so‘ng global to‘qnashuv xavfi
o‘rnini lokal urushlar xavfi egalladi.
S
obiq
SSSR
va
Y
ugoslaviya hududlaridagi muammolardan tashqari
Y
aqin
Sh
arqdagi holat ham tangligicha qoldi.
Sh
uningdek,
H
indiston
va
P
okistonning yadro quroliga ega bo‘lish uchun qilgan intilishlari
shu mintaqadagi ziddiyatlarni kuchaytirdi.
D
unyoning turli mintaqalaridagi siyosiy beqa
rorlik yangidan yangi
mojarolarni keltirib chiqardi. 1990-yillar oxirida
T
ropik va
J
anubiy
A
frikaning bir qator mamlakatlari qonli urushlar, davlat to‘ntarishlari,
Do'stlaringiz bilan baham: | 
