|
2.13.КАСАЛЛИКЛАРНИНГ П А Й Д О Б У Л И Ш И Д А И Ж Т И М О И Й
О М И Л Л А Р Н И Н Г РОЛИ
Инсон ҳайвонлардан фарқли улароқ ташқи мухит шароити ва ўз
теварак атрофи, жамият, унинг тизими ва х.к билан доимий ижтимоий
муносабат холатида яшашга интилади. Инсон касалликларининг пайдо
бўлишида иқтисодий, ижтимоий ва маданий хаёт шароитлари, овқатланиш,
тиббий ёрдамнинг савиясини ва бошқа омилларнинг аҳамияти нихоятда
катта. Мехнатнинг оғирлиги, ишсизлик, яшаш шароитининг ёмонлиги,
овқатнинг етишмаслиги, тиббий ёрдам савиясининг пастлиги ва х.к
организмни жисмоний заифлантиради, хар хил касалликларнинг пайдо
бўлишига олиб келади. Мавжуд бўлган хасталикларнинг кетишини
99
оғирлаштиради, асоратларга олиб келади, хуллас умрни қисқартиради.
Аксинча мехнат килишни енгиллаштириш ва яшаш шароитини яхшилаш ва
х.к инсоннинг сихат-саломатлигини сақлашга, касал бўлганида тўла-тўкис
соғайишига ёрдам беради. Бундай тадбир чоралари касалликнинг олдини
олади ва инсоннинг умрини узайтиради. Тиббий хизматни яхши ташкил
этилиши, касалликларнинг профилактикаси, уларни ўз вақтида даволашнинг
мухим гаровидир. Сифатли овкатланиш ва бадантарбия тадбирлари эса
ялписига ахолини соғлиғини мустахкамлайди. Инсон организмини патоген
омилларга қарши чидамлилигини орттиради. Бундан кўриниб турибдики
ижтимоий ва иқтисодий шароитларни инсон саломатлигида аҳамияти
каттадир.
Шубхасиз ижтимоий ва иқтисодий шароитлар баъзи касилликларнинг
пайдо бўлиши ва тарқалишига таъсир кўрсатади. Бундай касалликларга сил,
алкоголизм, наркомания, орттирилган иммун етишмаслиги авитаминозлар ва
овкат етишмаслигидан келиб чиқадиган бошқа патологик жараёнлар киради.
Бошка касалликларни хам пайдо бўлиш ва ривожланишида иқтисодий ва
ижтимоий шароитлар бевосита, билвосита ёки умуман иштирок этадилар.
Албатта давлат соглиқни сақлаш ва бошка маъмурий ҳамда жамоатчилик
ташкилотлари томонидан олиб бориладиган профилактик чора - тадбирлар
(айниқса юқумли касалликларга қарши вакцинациялар) самарали равишдаги
антибиотик терапиялар, ўз вақтида тегишли даражада сулфаниламид
препаратларини қўллаш инфекция ўчоқларини назоратда ушлаш, йўкотиш
касалликлардан ўлим холларини сонини камайтиради, инсоннинг соғ
булишлигига, умрини узайишига олиб келади. Ҳозирги вақтда иқтисодий
жихатдан яхши тараққий этган мамлакатларда ўлимнинг сабаблари орасида
карилик даври учун хос-юрак томир системасининг касалликлари нисбатан
кўпроқ, ёмон сифатли ўсмалар натижасида ўлиш анча ортади. Буни қуйидаги
жадвалдан кўриш мумкин. Бу жадвалда 1910 йил 1965 йилларда ахоли
орасида ўлим билан якунланган касалликлар келтирилган, кўриниб
турибдики XX асрда юрак томир системасининг касалликлари ва ёмон
хоссали ўсмалар сонининг оритиши, бир томонда табобатни юқумли
хасталиклар устидан қозонаётган ҳалабаси ва ахоли орасида ёши катталар-
қарилар сонининг ортиши билан боғлиқ.
Иқтисодий жихатдан юқори тараққий килган мамлакатларда инсон
организмига патоген таъсир этувчи янги омиллар пайдо бўлмоқда. Уларга
атроф-мухитни ифлословчи саноат, чиқиндиларининг ажратилиши, қишлоқ
хўжалигида кенг қўлланиладиган пестицидлар, автомобил ва бошқалар
ажратадиган захарли газларни камайтириш борасида кўп ижобий ишлар
қилинмоқда. Чунончи атроф - муҳитни кимёвий заводларнинг чиқиндилари
билан ифлосланиши, ҳавода ва тупрокдаги патоген кимёвий моддалар
микдорини камайтириш каби тадбирлар олиб борилмоқда. Айниқса бу
борада пестицидларни кўп миқдорда қўллаш, уларни сув, озиқ-овқат
моддалар орқали организмга тушиш эхтимолининг олдини олиш ва х.к каби
мухим чораларни амалга ошириш соғломлаштиришнинг зарурий
омилларидан биридир.
100
Рухий кечинмалар, ғам-ташвиш, эмоционал стресс, сифатсиз
овкатланиш каби ижтимоий-иқтисодий омиллар маълумки, организм
резистентлигини заифлаштиради, ташқи мухит патоген омилларининг салбий
таъсирига кулай шароит яратади, ҳамда уларнинг ўзи хам баъзи
касалликларни - неврозлар, рухий касалликлар ва х.к - пайдо бўлишида
бевосита этиологик ва патогенетик рол ўйнайди. Хасталикларга сабаб бўлган
ижтимоий—иқтисодий, рухий омиллардан энг хавфлиси - урушлардир. Уруш
вақтида одамларнинг овқатланиши, истирохати, рухий олами сўзсиз
бузилади, жисмоний зўриқиш ва рухий травмаларга боғлиқ бўлган айниқса,
инсон организмининг реактивлиги ва резистентлигига нихоятда салбий
таъсир кўрсатувчи турли омиллар кўпаяди, бунинг натижасида бор бўлган
касалликлар янада огиррок кечади. Уруш даврида одамларнинг табиий
инфекция ўчоғига якин бўлиши, портлаш, нохуш товушлар ва х.к таъсирлар
тинч давр учун хос бўлмаган касалликларнинг пайдо бўлиши илмий-амалий,
шунингдек, бадиий адабиётда ўз аксини кенг топган.
101
Do'stlaringiz bilan baham: |
