Патологик физиология

1. 3. КАСАЛЛИКНИ К Е Ч И Ш И , О Қ И Б А Т Л А Р И ВА Д А В О Л А Ш Н И Н Г 
У М У М И Й А С О С Л А Р И 
Касаллик даврлари 
Ҳар бир касаллик, фақат унга хос клиник кўринишга эга. Бу ҳар хил 
омилларининг таъсири билан боғлиқ. Экзоген омиллар (патоген қўзғатувчини 
хусусияти, уни кучи, тасирини давом этиши ва ҳ.к.), эндоген омиллар (ирсий 
мойиллик, ёш, жинс, касалликдан олдин согломлик ҳолати ва ҳ.к.) шуларга мисол 
бўла олади. Шунга қарамай, касаллик ривожланишида шартли равишда қуйидаги 
даврларни фарқ қилиш мумкин: 
1.
 Латент ёки яширин давр
- патоген қўзғатувчи ўз таъсирини 
кўрсатгандан бошлаб, касалликни дастлабки аломатларининг пайдо бўлгунча 
ўтган вақт оралиғи тушунилади. Яширин давр бир неча секунд ва минутдан 
(механик жароҳатланиш, ўткир заҳарланиш ва ҳ.к.) тортиб, бир неча кун, хафта, 
ойлар, йиллар ва ҳаттоки ўн йиллаб (баъзи юқумли касалликлар, моддалар 
алмашинувининг касалликлари ва бошқалар) давом этиши мумкин. 
Яширин даврнинг муддати патоген қўзғатувчининг кучига ва организмнинг 
қаршилик кўрсатиш хусусиятига боғлиқ. Организмнинг қаршилик қилиш 
хусусиятларидан патоген қўзғатувчининг кучи устунлик қилса, яширин давр 
қисқа бўлиши, акс ҳолда эса у узоқ давом этиши кузатилади. 
Баъзи муаллифлар яширин даврни иккига ажратадилар. 
Яширин давр фақат касалликдан олдин келибгина қолмай, балки мавжуд 
касалликнинг авж олишида оралиқ давр хизматини ўташи мумкин. Масалан, 
безгак касаллигиниг ҳар галги хуружи орасида яширин давр кузатилади, бундай 
16 

---

даврда қонда паразитлар (текинхур касал қўзғатувчи) нинг ривожланиш цикли 
учун зарурдир. 
"Латент" - сўзи амалий тиббиётда бошқа маънода ҳам ишлатилади, бунда у 
алоҳида касалликнинг клиник кечишини хусусиятларини белгилаш учун 
ишлатилади. Бундай ҳолда касаллик клиник аломатларсиз кечади ва касал 
организмда анчагина жиддий патологик ўзгаришлар содир бўлгандагина намоён 
бўлади. Масалан, сил касаллигиниг латент шакли ошқозон ва ун икки бармоқли 
ичакнинг яра касаллиги шуларга киради. 
Латент даврининг асосий хусусияти шуки, бунда келажакдаги (энди 
ривожланадиган) касалликнинг кўринарли субъектив ва объектив аломатлари 
мавжуд бўлмайди. Қатор ҳолларда замонавий тадқиқот усулларини қўллаб 
касалликни бу даврда аниқлашга муваффақ бўлинади, бу эса касалликни самарали 
даволаш ва олдини олиш (профилактика) да муҳим аҳамиятга эга. 
2.
 Продромал давр
- (грекча "prodroma" касалликни нишонаси, даракчиси) 
касалликнинг биринчи аломатлари юзага келгандан бошлаб, то унинг ҳамма 
асосий клиник симптомлари тўла ривожлангунча ўтган муддатдир. 
Бу даврда касалликни клиник симптомлари махсус хусусиятларга эга 
бўлмай, ҳар хил касалликлар учун хос аломатлар учрайди: масалан, умумий 
маззани қочиши, иситмалаш, жисмоний фаолликни пасайиши ва ҳ.к. шуларга 
киради. Шу туфайли касалликни бошланғич симптомларини аниқлаш муҳим 
аҳамиятга эга. Маслан, болаларда қизамиқ касаллигини Коплик - Филатов 
доғлари (лунжнинг шиллиқ пардасида майда оқимтир догларни пайдо бўлиши) 
бўйича продромал даврдаёқ аниқлаш мумкин. Продромал даврни фарқ қилиш 
шартлидир. Кўпчилик касалликларда латент давр билан продромал давр ўртасда 
аниқ чегара ўтказиш имконияти йўқ (қизилча, тошмали тиф, ва ҳ.к.). 
3.