Патологик физиология

1. 2. НОРМА, С О Ғ Л О М Л И К , КАСАЛЛИК, КАСАЛЛИК А Р А Ф А С И ВА 
Ҳ И М О Я Р Е А К Ц И Я Л А Р И 
Норма ва соғломлик хақида тушунча 
Организмнинг энг қулай ҳолати, уни доимо ўзгариб турувчи ташқи муҳит 
шароитларига нисбатан мослашуви меъёр (норма) дейилади. Организмнинг орган 
ва системаларини физиологик фаоллиги ички муҳит ҳолатига ва ташки муҳитнинг 
шароитига қараб доимо кенг чегараларда ўзгариб туради: гоҳо кучаяди, баъзида 
эса заифлашади. Аммо бу ўзгаришлар нормада касалликка олиб келмайди. 
Фардни согломлиги - организмнинг тиббий ҳолати бўлиб, уни ташки муҳит 
билан мослаша олиши, касалликка хос ўзгаришларни йўқлиги, жисмоний, руҳий 
ва ижтимоий эсон - омонлиги билан ифодаланади. Бироқ норма ва согломлик 
тушунчаси нисбий аҳамиятга эга. Соглом инсонда жисмоний меҳнат вақтида 
физиологик жараёнлар фаоллигини (юрак қисқаришларини тезлашуви, нафас, 
моддалар алмашинуви) кучайиши нормал ходисадир. Сокин ҳолатда юрак 
қисқаришларини, нафасни тезлашуви, моддалар алмашинувини кучайиши 
организмда касаллик аломатлари мавжудлигидан дарак беради. Овқат қабул 
қилгандан кейин маъда безларининг секрецияси иши нормал ходисадир. Овқат 
қабул қилиш билан богланмаган ҳолда меъда безларини секрециясини ортиши 
касалликни аломати бўлиши мумкин. Соглом синалган инсонни тусатдан кучли 
механик жарохатдан (автомобил ҳалокати) ўлим содир бўлганда 
патологоанатомик жиҳатидан ҳар хил патологик ўзгаришлар ошкор қилинади. 
Амалий тиббиётда бу тўгрисида жуда кўп далиллар мавжуд. Бу организмда жуда 
катта ҳимоя компенсатор хусусиятлар мавжудлиги билан боглиқ. Шу билан бирга 
баъзи ҳолларда организмда кўринарли патологик ўзгаришлар ошкор килинмаса, 
ҳам бундай инсон касалликдан кучли азобланиб, тиббий ёрдамга муҳтож бўлади. 
Шундай қилиб, биологик ва тиббиёт жиҳатидан мутлоқ нормани ўзи йўқ. 
Шунинг учун тиббиёт амалиётида " н о р м а " маъносида "амалий соглом" одам 
тушунилади. Нормада амалий соглом инсонда касалликнинг жиддий аломатлари 
кўзга ташланмайди ва унинг ижтимоий фаоллиги пасаймайди, руҳий ҳолати 
ўзгармайди. Гарчи согломлик ва касаллик ҳар хил маъно ва мазмунга эга бўлса 
ҳам, шунингдек, сифат кўрсаткичлари билан фарқланса ҳам уларни ўртасида аниқ 
чегара йўқ. Согломлик билан касаллик ўртасида касалликни олд ҳолати деб 
номланган ўткинчи ҳолатлар мавжуддир. Сабаблар (ташқи ва ички) таъсирида 
организмда касаллик пайдо бўлгунча ҳар хил ўзгаришлар юзага келади, аммо 
булар маълум вақтгача жиддий патологик ўзгаришлар келтириб чикармайди. 
Чунки жараённи айни шу вақтида организмнинг ҳимоя мослашув реакциялари 
етарли даражада нормал, согломлик ҳолатини таъминлай олади. Кейинчалик, 
организмнинг қаршилик қилиш қобилияти пасайганида ва сабабни патоген 
таъсири кучайганда касаллик субъектив ва объектив тарзда намоён бўлади. 
Касаллик олд ҳолатини ва касалликни шаклланишида антенатал ва 
постнатал ривожланиш шароитларини аҳамияти катта. 
Ҳомила организмида касаллик олд ҳолатига асос солинган бўлиши мумкин, 
касалликни ўзи эса бола тугилгандан сўнг ҳар қандай ёшда намоён бўлиши 
мумкин. Масалан, бронхиал астма касали билан касалланган болаларни оналари, 
13 

---

соғлом болаларни оналарига қараганда ҳомиладорлик патологиясига 3 - 20 марта 
кўп дучор бўлганлиги аниқланган. Чақалоқларда ва ёш гўдакларда учрайдиган 
касаллик олд ҳолати болани бошқа ҳар қандай ёшларида ёки балоғатга етганидан 
сўнг руёбга чиқиши мумкин.