Ўзбекистон республикаси банк-молия академияси

5.2. Тижорат банклари кредитлаш амалиётида 
эрта огоҳлантирув эҳтимолий индикаторлари 
тизимини қўллаш самарадорлиги.
С
амарасиз кредитлар рискини камайтириш учун 
тижорат банклари ўз активларини ҳимоя қилиш 
ва тўловларни кечиктириш оқибатларини камайтириш 

---

237
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
учун самарали эрта огоҳлантириш тизимини яратиш-
лари керак.
Сўнгги йилларда ҳамон давом этаётган глобал молия-
вий инқироз банк соҳасига салбий таъсир қилди. Са-
марасиз активларнинг таъсири қўшимча нархларнинг 
кўтарилишига – бу бозорнинг айрим сегментларида (ма-
салан, чакана ва ипотека банки) барқарорлигини йўқоти-
шига олиб келди. 
Ушбу ноаниқ шароитда кўплаб манфаатдор томон-
лар, шунингдек, тартибга солувчи ташкилотлар доимий 
кузатув ва эрта аниқлаш орқали сифатли ва риски паст 
кредитларга бўлган умидларини қондириш учун доимий 
ишончга муҳтож. Шунга кўра, муассасалар ўзларининг 
активларини кузатишда янада фаолроқ бўлишлари ке-
раклигини тушунадилар.
Тижорат банкларида иқтисодиётнинг турли соҳалари-
ни кредитлаш ҳажмлари ошиб бораётган бугунги шаро-
итда кредит портфелига шаклланишига омиллар таъси-
рини ҳаққоний баҳолай оладиган янгича ёндашувларга 
кучли эҳтиёж сезилмоқда. 
Айни пайтда республикамиз банкларида кредит порт-
фелига омиллар таъсирини баҳолашда, асосан, кре-
дитлаш мониторингини анъанавий (дастлабки, жорий, 
ҳужжатли, жойига чиққан ҳолда ўрганиш) усулларидан 
фойдаланилмоқда. Аммо мижоз фаолияти кўрсаткичла-
ри ва улардаги ўзгаришларни ўзаро боғлиқликда, таҳли-
лий ўрганадиган механизмлар етарлича шаклланмаган.
Сўнгги йилларда ҳамон давом этаётган жаҳон мо-
лиявий инқирози банк тизимига салбий таъсир қилди. 
Банклар амалиётида муаммоли активларнинг шаклла-
ниши иқтисодий тизим барқарорлигининг пасайишига 
олиб келди.
Тижорат банклари бундай шароитда ўз активларини 
ҳимоя қилиш, муаммоли кредитлар рискини камайтириш 
ва тўловларни кечиктириш оқибатларини бартараф этиш 

---

238
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
учун самарали эрта огоҳлантириш тизимини яратиш лари
зарур. 
Эрта огоҳлантириш тизими (ЭОТ) – янги босқичда 
риск ларни аниқлаш учун қўлланиладиган жараёнлар 
тўп лами бўлиб, яхши ишлаб чиқилган ЭОТ банк тизимига 
салбий таъсир кўрсатадиган ҳамда яқинлашиб келаётган 
хавф-хатарларни аниқлашга ёрдам беради.
Молиявий 
кўрсаткичлар 
Хулқ-атвор 
кўрсаткичлари 
Географик 
кўрсаткичлар 
Саноат 
кўрсаткичлар 
Ахборот 
кўрсаткичлари