Ma'ruza konstitutsiya doc

Inson huquqlari tug`risidagi asosiy huquqiy hujjatlar: 
«Inson  huquqlari  umumjahon  Deklaratsiyasi»,  «Iqtisodiy,  ijtimoiy  va  madaniy 
huquqlar  tug`risidagi  xalqaro  Pakt»  va  «Fuqarolik  huquqlari  va  siyosiy  huquqlar 
tug`risidagi xalqaro Pakt» hamda sunggi hujjatga ilova qilingan Fakul'tativ Protokoldan 
iborat  bulib,  ular  «Inson  huquqlari  tug`risidagi  xalqaro  bill'»,  deb  yuritiladi.  Xalqaro 
uamjamiyatning  to’la  huquqli  a'zosi  bo’lgan  O`zbekistonning  qonunchiligi,  mustaqil 
O`zbekiston  Respublikasining  birinchi  Konstitutsiyasi  ham  xalqaro  huquqning  aynan 
ushbu  hujjatlari  talablariga  muvofiq  ishlab  chiqilgan.  Inson  huquqlari  va  erkinliklari 
masalasi  BMTning  70  dan  ortiq  asosiy  huquqiy  hujjatlarida  ifodalangan.  BMTning 
inson huquqlariga doir qabul qilingan xalqaro hujjatlari mantiqan bir-birini tuldiradi va 
mazmunan  boyitadi.  BMT  Bosh  Assambleyasi  tomonidan  1959  yilda  qabul  qilingan 
«Bola huquqlari haqidagi Deklaratsiya», 1965 yilda qabul qilingan «Irqiy kamsitishning 
hamma  shakllarini  tugatish  haqidagi  Konvensiya»larda  inson  shaxsi,  uning  huquq  va 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

 
26 
erkinliklari  har  bir  mamlakatda  huquqiy  jiuatdan  kafolatlanishi  qayd  etilgan.  «Bola 
huquqlari  haqidagi  Deklarasiya»da  onalik  va  bolalikni  himoya  qilish,  bolalarning 
mehnati,  salomatligi,  tarbiyasini  huquqiy  hujjatdan  muhofaza  etish,  ularning  irqiy 
kamsitilishiga  yul  quymaslik  singari  huquqlar  har  bir  mamlakatda  qonun  asosida 
himoyalanish zarurligi ta'kidlangan.  
Ushbu  hujjatlarga  imzo  chekkan  davlatlar  insoniyatning  butun  tarixi  mobaynida 
qayd  etilgan  jamiki  huquqlarini  tan  olishlari  va  ularga  rioya  etishlari  shart.  Inson 
huquqlari  umumjahon  Deklaratsiyasi  davlatlar  uchun  tavsiya  sifatidagi  hujjat  bulib, 
ixtiyoriy  ravishda  bajariladi.  Xalqaro  Paktlar  va  Konvensiyalar  ularga  qushilgan 
davlatlar  uchun  majburiydir.  BMTning  1945  yil  26  iyunda  AQShning  San-Fransisko 
ta'sis konferensiyasi qatnashchisi bo’lgan davlatlar tomonidan qabul qilingan va shu yili 
24  oktyabrda  kuchga  kirgan  bu  hujjat  jauondagi  davlatlarning  yagona  maksad  sari 
hamjihatlikda  intilishini  jamuljam  qilib,  inson  huquqlari  sohasidagi  hamkorlikning 
huquqiy  asoslarini  uzida  namoyon  etadi.  Ushbu  dunyoviy  tashkilotga  bugungi  kunda 
190ga  yaqin  davlatlar  a'zo  bulib,  O`zbekiston  Respublikasi  ushbu  nufuzli  xalqaro 
tashkilotga  1992  yil  2  martda  qabul  qilindi.  1993  yil  24  oktyabrda  Toshkent  shahrida 
BMTning vakolatxonasi ochildi.  
Hozirgi kunda BMT inson taqdiri bilan bog`liq bo’lgan quyidagi muammolarni: 
-  xalqlar  va  inson  huquqlariga  qarshi  harbiy  kuch  qullash  va  tahdid  qilishni 
tugatish; 
- asosiy inson huquq va erkinliklariga hurmat ustuvorligini ta'minlash; 
- barcha uchun umumiy bo’lgan atrof-muhitni muhofaza qilish va kelajak avlod 
uchun avaylab-asrab saqlash; 
-  insoniyat  uzini  bir  butunligini  anglashini  ta'minlash  kabi  masalalarni  hal 
qilmoqda. 
Inson  huquqlari  umumjahon  Deklaratsiyasi  30  moddadan  iborat  bulib,  ushbu 
xalqaro huquqiy hujjatda inson huquqlarining tartibini va qoidasini belgilovchi huquqiy 
me'yorlar  mujassamlashagan.  Deklaratsiya  muqaddimasida  uning  maqsadi  –  insoniyat 
oilasi  a'zolariga  xos  bo’lgan  ma'naviyat,  qadr-qimmat,  urf-odatlarni,  ularning  teng  va 
ajralmas  huquqlarini  tan  olish  ekanligi  kursatilgan.  Inson  manfaatining  ustunligi 
Deklaratsiyaning umumiy tamoyillarida to’la namoyon buladi. Bular: 
- inson huquqlarini hurmat qilish; 
- inson huquqlarining tengligi; 
- inson erkinligi; 
- inson huquqlarini amalga oshirishning demokratik jarayoni; 
- inson huquqlarini ta'minlashning adolat tamoyilidir. 
Iqtisodiy,  ijtimoiy  va  madaniy  huquqlar  tug`risidagi  xalqaro  Pakt  hamda 
Fuqarolik  va  siyosiy  huquqlar  tug`risidagi  xalqaro  Paktlarning  moddalarida  insonning 
huquqlari aniq bayon etilgan: 
u yashash huquqi insonning ajralmas huquqidir; 
u hech kim uzboshimchalik bilan insonni huquqidan mahrum qila olmaydi; 
u  hech  kim  azob-uqubatga  solinmasligi,  unga  nisbatan  shavfqatsiz,  noqonuniy 
yoki qadr-qimmatini hurlovchi muomala qilinmasligi yoki jazolanmasligi kerak; 
u har bir inson ozodlik va shaxsiy daxlsizlik huquqiga ega;  
hech  kim  uzboshimchalik  bilan  hibsga  olinishi  yoki  hibsda  saqlanishi  mumkin 
emas; 
u biror bir davlat hududida qonuniy ravishda bo’lgan har bir kishi ushbu hudud 
doirasida erkin kuchib yurish va yashash joyini tanlash huquqiga ega; 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

 
27 
u  har  bir  inson  fikr,  vijdon  va  din  erkinligi  huquqiga  ega.  Bu  huquqlar  insonga 
berilgan tabiiy huquqdir.  
Inson  qaysi  davlat  fuqarosi  bulishidan  qat'iy  nazar,  dunyoga  kelishi  bilan  tabiiy 
huquqlarga ega bulishi shart.  
Davlat  uz  fuqarolariga  faqat  qushimcha  ravishda  siyosiy,  iqtisodiy,  ijtimoiy 
sohadagi ayrim huquqlarni beradi.  
Bunday  huquqlarni  davlatlar  uz  Konstitutsiyalarida  kursatib  qo`yadilar. 
O`zbekiston  Respublikasi  1991  yil  30  sentabrda  inson  huquqlari  umumjahon 
Deklarasiyasini  rasmiy  tan  oldi.  O`zbekiston  mustaqillikka  erishgandan  sung,  inson 
huquqlariga  bag`ishlangan  70  ta  xalqaro  hujjatlardan  35  tasini  ratifikasiya  qildi. 
O`zbekiston  Respublikasi  Parlamenti  1995  yil  31  avgustda  qabul  qilgan  iqtisodiy, 
ijtimoiy va  madaniy  huquqlar tug`risidagi xalqaro Pakt, Fuqarolik va siyosiy huquqlar 
tug`risidagi xalqaro Paktga  fakul'tativ protokol, irqiy  kamsitishning  uamma  shakllarini 
tugatish tug`risidagi xalqaro konvensiya, qiynoq hamda muomala va jazolashning qattiq, 
shavqatsiz,  insoniylikka  zid  yoki  qadr-qimmatni  kamsituvchi  turlariga  qarshi 
konvensiya  va  boshqa  xalqaro hujjatlar shular  jumlasidandir.  Ratifikatsiya  qilingan  bu 
hujjatlardagi  qoidalar  yuqorida  ta'kidlanganidek,  respublika  qonunchiligida,  birinchi 
navbatda O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida mustahkamlangan.