|
4.1. Ishga tushirish tizimining tarkibiy sxemasi
Avtomobil motorlarining ishga tushirish tizimi dvigatel tirsakli valini majburiy ravishda aylatirishni
ta’minlovchi moslamalar majmuisidan iborat. Ichki yonuv dvigatellarini ishga tushirish uchun mexanik
starterli, benzin dvigatelli, pnevmatik, gidropnevmatik va elektrostarterli tizimlar qo‘llaniladi.
Avtomobillarda boshqa usullarga nisbatan bir qator afzalliklarga ega bo‘lgan elektrostarterli ishga tushirish
tizimi tatbiq topgan. Bu tizim ixcham, ishlatishdagi ishonchlilik darajasi yetarli darajada yuqori va murakkab
bo‘lmagan elektrotexnik va elektron moslamalar yordamida dvigatelni ishga tushirish jarayonini
avtomatlashtirish imkoniyati bor.
elektrstarterli ishga tushirish tizimi tarkibiga (4.1-rasm) akkumulatorlar batareyasi II, starter I va
dvigatelni ishga tushirishni yengillatuvchi moslamalar VII kiradi.
Akkumulatorlar batareyasi elektr ta’minot va dvigatelni ishga tushirish tizimlari uchun umumiy element
hisoblanadi. elektr ta’minot tizimida akkumulatorning razryad toki (0,5-0,7) S
20
dan ortmasa, starter
rejimida ishlaganda, qisqa vaqt davomida, lekin qiymati katta (
2000 A gacha) tok bilan razryad bo‘ladi.
Shuning uchun akkumulatorning sig‘imi, razryadlanganlik darajasi, elektrolit temperaturasi kabi batareya
holatini belgilovchi omillar starter tavsifnomasiga va demak, dvigatelning ishga tushirish jarayoniga bevosita
ta’sir ko‘rsatadi.
Akkumulatorlar batareyasi dvigatelni ishga tushirish jarayonida, kuchlanishi belgilangan minimal
qiymatdan (12 V li tarmoq uchun 6-8 V) kamaymagan holda, ma’lum miqdorda elektr toki berishi zarur.
Akkumulatorlar batareyasi kuchlanishining pasayishini bu chegarasi, bir tomondan starterni dvigatelning
tirsakli valini ishga tushish chastotasidan kam bo‘lmagan chastota bilan aylantirishini ta’minlash vazifasi
bilan bog‘liq bo‘lsa, ikkinchi tomondan o‘t oldirish tizimi (benzinli dvigatellar uchun) barqaror ishlashi
uchun zarur bo‘lgan minimal kuchlanish qiymati bilan belgilanadi.
4.1-rasm. Avtomobil motorlarini ishga tushirish
tizimining umumiy sxemasi
I-startyor;
II-akkumulatorlar
batareyasi;
III-
elektrodvigatel;
IV-tortish
relesi;
V-yuritma
mexanizmi; VI-avtomobil motorlari; VII-ishga
tushirishni yengillatuvchi moslamalar. 1-disksimon
kontakt, 2-elektromagnit chulg‘ami, 3- elektro-
magnit o‘zagi , 4- prujina, 5-pishang, 6- shesterna,
7- maxovik, "K"-normal ochiq kontaktlar
37
Starter elektrodvigatel III, tortish relesi IV va yuritma mexanizmi V dan iborat. elektrodvigatel
sifatida ketma-ket yoki aralash uyg‘otish tizimiga ega bo‘lgan o‘zgarmas tok mashinasi ishlatiladi. U
quyidagi asosiy nominal parametrlari bilan tavsiflanadi: kuchlanishi U
sn
(12,24 V) quvvati R
sn
, aylanishlar
chastotasi n , burovchi momenti M
sn
va quvvatning maksimal qiymatidagi tok I
sn
. Starter juda qisqa vaqt
davomida (10-15 s) ishlaganligi tufayli uning zanjirlaridan o‘tadigan tok va maksimal quvvati uning
elektrodvigateli chulg‘amlarining qizib ketish xavfi bilan cheklanmaydi.
Tortish relesi yuritma shesternasi 6 ni maxovikning tishli gardishi 7 bilan ilashishini ta’minlaydi va
lappaksimon kontakt 1 yordamida starter elektrodvigatel zanjirini akkumulatorlar batareyasiga ulaydi.
YUritma mexanizmi dvigatel VI ni ishga tushirish jarayonida starter elektrodvigateli yakoridan
tirsakli valga burovchi momentni uzatish va dvigatel ishga tushgandan keyin maxovikdan elektrodvigatel
yakoriga, ya’ni teskari yo‘nalishda aylanma harakat uzatilishiga yo‘l qo‘ymaslik vazifasini bajaradi.
Dvigatelni ishga tushirish sistemasi quyidagicha ishlaydi. O‘t oldirish kalitidagi normal ochiq
kontaktlar "K" tutashtirilganda, tortish relesi chulg‘ami 2 dan tok o‘tadi va rele elektromagnitining tortish
kuchi ta’sirida o‘zak 3 chulg‘am ichiga tortiladi. Bu bilan bir vaqtda o‘zak o‘qi bilan bog‘langan pishang 5
yuritma mexanizmi shesternasi 6 ni yakor vali bo‘ylab harakatlantirib maxovikning tishli gardishi 7 bilan
ilashtiradi. Starter shesternasi maxovikning tishli gardishi bilan to‘la ilashishi daqiqasida elektromagnit
o‘zak o‘qining ikkinchi uchida joylashgan relening lappaksimon kontakti elektrdvigatel zanjirini
akkumulatorlar batareyasiga ulaydi. elektrodvigatel ishga tushadi va dvigatel tirsakli valini aylantira
boshlaydi. Dvigatel ishga tushgandan so‘ng "K" kontakt o‘zining oldingi, ya’ni normal ochiq holiga
keltiriladi va tortish relesi chulg‘amining zanjiri uziladi, natijada qaytarish prujinasi 4 ta’sirida elektromagnit
o‘zagi o‘zining dastlabki holatiga qaytadi. Bunda tortish relesining lappaksimon kontakti starter
elektrodvigateli zanjirini akkumulatordan uzadi va pishang 5 ning harakati natijasida yuritma
mexanizmining shesternasi maxovikning tishli gardishi bilan ilashishdan chiqadi va o‘zining oldingi holatiga
qaytadi.
Atrof muhit harorati - 30
0
S dan past bo‘lgan hollarda dvigatel ishga tushishini yengillatuvchi
moslamalar qo‘llaniladi. yengillatuvchi vositalar tirsakli valning aylanishga qarshilik momentini kamaytirish
hisobiga uning aylanish chastotasini oshirish, yonilgi-havo aralashmasini tayyorlash va o‘t oldirish
sharoitlarini yaxshilash vazifasini bajarishga mo‘ljallangan moslamalardan iboratdir. Ishga tushirishni
yengillatuvchi usul va moslamalarni tanlash dvigatel turiga, uning tuzilishidagi o‘ziga xos tomonlariga,
ishlatish sharoitlariga va iqtisodiy omillarga bog‘liq.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
