va u tez eruvchan, mikroskopik kristallar ko‘rinishida bo‘ladi. Zaryadlash vaqtida esa PbSO
4
33
Lekin akkumulatorlarni notug‘i ishlatilishi va ularga vaqtida zarur texnik xizmat ko‘rsatilmasligi jiddiy
nosozlik - plastinalarni sulfatlanib qolishini yuzaga keltiradi. Plastinalarni sulfatlanishi deb ularning
yuzasiga PbSO
4
tuzining yirik va juda ham erishi qiyin bo‘lgan kristallari o‘tirib qolishiga aytiladi.
Plastinalar sulfatlanib qolishi natijasida PbSO
4
tuzining yirik erimaydigan kristallari plastinalarning
yuzidagi mayda g‘ovak teshikchalarni qoplab oladi va elektrolitni aktiv massaning ichki qatlamlariga
o‘tishiga yo‘l qo‘ymaydi. Natijada aktiv massaning bir qismi kimyoviy reaktsiyada ishtirok qilmaydi va
akkumulatorning sig‘imi kamayadi. Plastinalari sulfatlanib qolgan akkumulatorni zaryadlaganda, uning
kuchlanishi va elektrolit temperaturasi notabiiy ravishda tez ortadi, elektrolit "qaynay" boshlaydi. Lekin,
elektrolitning zichligi nisbatan kam oshadi. Plastinalari sulfatlanib qolgan akkumulatorlarning sig‘imi
kamayganligi sababli juda tez razryadlanadi. Bu ayniqsa, akkumulator katta tok bilan razryad qilinganda,
ya’ni startyor rejimida yaqqol ko‘zga tashlanadi. Sulfatlangan plastinalar oqish tusga kiradi va o‘ziga xos
oq dog‘lar bilan qoplanadi.
Plastinalarning sulfatlanishi asosiy sabablaridan biri akkumulyatorni razradlangan holda ishlatish va
saqlash hisoblanadi. Akkumulyator ma’lum muddatga razryadlangan holda saqlansa, plastinalardagi PbSO
4
elektrolitda eriy boshlaydi va bu jarayon elektrolit PbSO
4
tuziga to‘yinguncha davom etada. Shundan keyin,
elektrolitning to‘yingan eritmasidan plastina yuzalariga PbSO
4
tuzining yirik va juda ham erishi qiyin
bo‘lgan kristallari o‘tira boshlaydi
Sulfatlanishning yana bir sababi akkumulatordagi elektrolit sathi belgilangan me’yordan pasayib
ketishi va plastinalar yuqori qismining ochilib qolishidir. Ochilib qolgan manfiy plastinalardagi g‘ovak
qo‘rg‘oshin havo bilan reaktsiyaga kirishib, unda qo‘rg‘oshin gidrooksidi Pb(OH)
2
hosil bo‘ladi:
Pb + H
2
SO
4
+ 2H
2
O = Pb(OH)
2
+ H
2
SO
4
+ 2H .
Manfiy plastinalarda hosil bo‘lgan Pb(OH)
2
, akkumulatordagi elektrolitning chayqalib sachrashi va
aktiv massadagi kapillyarlar orqali keladigan H
2
SO
4
bilan kimyoviy reaktsiyaga kirishib, plastinalarning
ochilib qolgan qismida PbSO
4
tuzining yirik, erishi qiyin bo‘lgan kristallarini hosil qiladi, ya’ni
plastinalarning ochilib qolgan qismi sulfatlanib qoladi:
Pb(OH)
2
+ H
2
SO
4
= PbSO
4
+ 2H
2
O
Akkumulatorlarni me’yoridan tashqari katta tok bilan razryad qilish (masalan, o‘rinsiz ravishda
startyorni ko‘p ishlatish), elektrolit zichligini belgilangan qiymatdan ortiq bo‘lgan holda ishlatish ham
plastinalarni sulfatlanishga olib keladi.
Akkumulatorlarning sulfatlanib qolgan plastinalarini ish qobiliyatini tiklash uchun qiymati -
sig‘imining 0,05 qismidan katta bo‘lmagan tok bilan, elektrolit zichligi 1,11
10
3
kg/m
3
dan yuqori
bo‘lmagan holda, kamida 3-4 marta razryad-zaryad amalini bajarish tavsiya qilinadi. Kuchli sulfatlangan
plastinalar qayta tiklanmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: