Ona tili umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10-sinfi uchun darslik

II QISM
Quyidagi matnni o‘qib, u asosida berilgan 7 – 10- topshiriqlarni bajaring.

---

213
Miya ko‘prigi uzunchoq miyaning ustki qismida joylashgan bo‘lib, yuqoridan o‘rta 
miyaga va yon tomondan miyachaga tutashib turadi. Miya ko‘prigiga ko‘z soqqasining 
harakati va yuzdagi mimika muskullarini harakatlantiruvchi nerv markazlari joylashgan. 
O‘rta miya miya ko‘prigining yuqori tomonida joylashgan. Unda to‘rtta tepalik bo‘lib, 
oldingi ikkitasida po‘stloqosti ko‘rish, orqadagi ikkita teplikda esa po‘stloqosti eshitish 
markazlari joylashgan. Bosh miyaning mana shu sohasida ovqatni chaynash va yutish 
reflekslari, ko‘rish, eshitish, qo‘l barmoqlarining nozik harakatlari va muskullar tarangligini 
ta’minlovchi nerv markazlari joylashgan. 
Oraliq miya o‘rta miyaning yuqori qismida joylashgan bo‘lib, yuqori tomondan bosh 
miya katta yarim sharlari bilan qoplanib turadi. Oraliq miya ko‘rish do‘mbog‘i va do‘mboqosti 
sohalaridan iborat. 
Miyacha inson tanasidagi turli harakatlarning asosi bo‘lib, bosh miya katta 
yarimsharlarining ostki qismida joylashgan. Og‘irligi 150 gramm. Agar miyacha zararlansa, 
tana muskullari bo‘shashadi va odam tik turish, yurish, sakrash, yugurish mashqlarini 
bajarishi qiyinlashib, mast odamga o‘xshab gandiraklab harakatlanadi. 
Miyaning ikkinchi qismi bo‘lgan bosh miya katta yarimsharlari bosh miyaning 
yuqori tomonidan qoplab, uni himoya qilib turadi. U o‘ng va chap yarimsharlardan iborat 
bo‘lib, qadoqsimon tana yordamida bir-biridan ajralib turadi. U kulrang moddadan tashkil 
topgan tashqi qavat va oq moddadan iborat ichki qavatdan tuzilgan. Uning qalinligi 2,5-3 
mm. Po‘stloq qavati tekis bo‘lmasdan, xuddi yong‘oq kabi juda ko‘p burmalardan iborat. 
Miya po‘stlog‘ining bunday tuzilishi unda juda ko‘p sonli nerv hujayralarining joylashuviga 
imkon beradi. Binobarin, miyaning po‘stloq qismida 14-16 milliard atrofida nerv hujayralari 
mavjud. Qizig‘i shundaki, miya po‘stlog‘i pushtalarining soni deyarli barcha odamlarda bir 
xil bo‘lib, lekin ularning tuzilishi xuddi inson kaft chiziqlari singari xilma-xil bo‘ladi. Agar 
miya sharining bunday pushta va egatlari yozib chiqilsa, umumiy sathi 1468-1670 cm2 
ni tashkil etadi. Bosh miya katta yarimsharlarining hujayralari bajaradigan funksiyaga 
ko‘ra po‘stloq sathi uchta zonaga bo‘linadi. Birinchisi ko‘rish zonasidagi hujayralar barcha 
sezgi organlarining asosiy markazi bo‘lib, teri, ko‘rish, eshitish, hid va ta’m bilish kabi sezgi 
organlari retseptorlaridan qabul qiladi. Harakat zonasidagi hujayralar odam organizmidagi 
barcha muskul, suyak, pay va bo‘g‘imlarning oliy markazi hisoblanadi. Assotsiativ zona 
hujayralari esa miya po‘stlog‘ining turli qismlaridagi nerv markazlarini bir-biri bilan 
bog‘laydi. Bu zona hujayralari sezish va harakat zonasidan kelgan impulslarni analiz va 
sintez qiladi. Bosh miya organizmdagi hamma aʼzolarning kelishib ishlashini taʼminlaydi. 
Shuningdek, u zararlansa jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Tibbiyot sohasida “bosh miya chayqalishi” termini ostida bosh miyaning yengil 
chayqalishi va qisqa muddat ichida hushdan ketish tushuniladi. Bosh miya chayqalishining 
ikki xil darajadagi ko‘rinishi farqlanadi:
Yengil bosh chayqalishi – markaziy nerv tizimi tomonidan jiddiy o‘zgarishlar bo‘lmaydi, 
hatto bemorni chuqur tekshiruvlar o‘tkazganda ham. Bunda simptomlar uzog‘i bilan 14 
kunda yo‘qoladi (ko‘pincha undan ham oldinroq).
Kuchli bosh chayqalishi – ba’zi bir qon tomirlarning yorilishi bilan namoyon bo‘ladi. 
A’zolarda gematomalar paydo bo‘ladi, simptomlar biroz muddatdan keyin yo‘qoladi.
Bosh miya zarba yegandan keyin – inson hushini yo‘qotishi mumkin va bu qisqa 
muddatli yoki uzoq davom etuvchi bo‘lishi mumkin. Lekin ko‘pincha inson hushida bo‘ladi 
va quyidagilarga shikoyat qilishi mumkin:
-quloqda shovqinlar;
-bosh aylanishi;
-umumiy holsizlik.

---