Ona tili umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10-sinfi uchun darslik

XURUJ –
PROYEKTOR –
ONGOSTI –
KADR –
G‘AYRIIXTIYORIY –
BESTSELLER –
Topshiriq. 
Matnni diqqat bilan o‘qing. 
“25-kadr” o‘zi nima?
Sir emas, hozir biz axborotlashgan makonda yashaymiz. Bugun Siz uchun yangilik 
sifatida qabul qilingan hodisa zum o‘tmay atrofdagilar uchun yangilik bo‘lmay qolmoqda... 
Mazkur jadallashgan jarayonda internet va OAVning shaxs va jamiyatga ko‘rsatayotgan bo-
simi haqida ortiqcha to‘xtalib o‘tish esa o‘rinsizdek. Shu nuqtayi nazardan olib qaralganda 
insoniyat ulkan axborot xurujlari davrida yashashga mahkum. Boisi, zamonaviy axborot 
xurujlarini kundalik turmushimizning deyarli hamma yerida: katta yo‘llar chetida ko‘zimizga 

---

155
tashlanadigan yaltiroq banerlar, kunda televizorda ko‘rsatilayotgan reklama roliklari, bolalar 
uchun mo‘ljallangan multfilmlardan tortib, o‘sha biz katta qiziqish bilan tomosha qiladigan 
xorij seriallari va badiiy filmlarida uchratish mumkin bo‘lib qoldi.
25-kadr tarixi
Oramizda “25-kadr” haqida 
eshitganlar ko‘pchilikni tashkil 
qilishi mumkin, biroq uning kelib 
chiqishi tarixi to‘g‘risida biladi-
ganlar ozchilikni tashkil qiladi. 
Nazarimizda, sarlavhadagi savol-
ga javob berish uchun dastlab 
“25-kadr”ning tarixiga to‘xtalish 
maqsadga muvofiq. 
...1957-yilda amerikalik tad-
birkor Jeyms Vaykeri AQShning 
Nyu-Jersi shtatida joylashgan 
kinoteatrlaridan birida g‘alati eks-
periment o‘tkazganini ma’lum qil-
di. Gap shundaki, u “Piknik” nomli badiiy film tomoshasi vaqtida aynan filmning kinotasma
-
si kadrlarini almashtirish jarayonida qo‘shimcha proyektor – kino tasmasidagi tasvirlarni 
uzatish vositasi yordamida “Coca-cola” va “Och qoldingmi? Pop-korn tanovul qil!” degan 
yozuvlarni namoyish etgan. D.Vaykerining ta’kidlashicha, mazkur “yashirin reklama”li badiiy 
filmning 1957-yilning butun yoz mavsumida tinmay kinoteatrda ko‘rsatilishi natijasida ush
-
bu kinozal oshxonasida “Coca-cola” ichimligi savdosi 17 % ga, “Pop-korn” savdosi bo‘lsa 
50 % ga oshgan. Shundan so‘ng, J.Vaykeri yangi texnologiyani patentlab, o‘zining xususiy 
reklama kompaniyasiga asos soladi va tadbirkorlarga yashirin reklama yaratish bo‘yicha 
pullik xizmatlar ko‘rsata boshlaydi. Ushbu “kashfiyot”ning o‘sha paytlardagi AQSh OAVda 
yoritilishi bo‘lsa, o‘z-o‘zidan katta shov-shuvga sabab bo‘lib, ko‘pgina olimlar, mashhur rekla-
ma agentlari hamda keng 
jamoatchilikning e’tibo-
rini tortadi. Oqibatda, 
1958-yilda AQShning 
o‘sha vaqtlardagi yirik 
reklama tashkilotlaridan 
biri sanalmish “Adver-
tising Research Founda-
tion” J.Vaykeridan antiqa 
tajriba to‘g‘risidagi ma’lu-
motlarni oshkor etishni 
talab qilgan, ammo mu-
allifdan rad javobi olin-
gan. Lekin mavzu atrof-
dagi muhokamalar shu 
bilan tugamadi.
Keyinchalik bu mavzuda ilmiy referat yozish maqsadida Styuart Rodjers ismli talaba 
Nyu-Yorkdan Nyu-Jersiy shtatiga, ya’ni, aynan Vaykeri tajriba o‘tkazgan kinoteatrga tashrif 
buyuradi va tajribani amalda qaytarmoqchi bo‘ladi, biroq... Kinoteatr rahbari Styuartga, 
o‘zining kinoteatrida bu kabi tajribalar sinovdan umuman o‘tkazilmaganini hamda bu haqda 

---

156
undan birinchi bor eshitib turganini ma’lum qiladi. Oradan bir necha yillar o‘tib esa, aniqrog‘i 
1962-yilda “25-kadr” texnologiyasi muallifi J.Vaykerining shaxsan o‘zi 1957-yilda o‘tkazgan 
olamshumul tajribasi tijorat maqsadida shunchaki o‘ylab topilganini tan oldi. Inson on-
gostiga yashirin ta’sir ko‘rsatish xususidagi qizg‘in bahs-munozaralar shu bilan bir muddat 
to‘xtagandek bo‘ldi, ammo...
“New Scientist” xalqaro ilmiy-ommabop jurnali insonning ongostiga muayyan sharoit-
larda yashirin tasvir va yozuvlar orqali ta’sir etish mumkinligini e’lon qildi. Jumladan, buning 
uchun namoyish etilayotgan yashirin yozuv juda qisqa fursat, ya’ni bir soniya ichida yigirma 
to‘rtta tasvirdan ortiq bo‘lishi lozim ekan. Soddaroq aytganda, sog‘lom odamning ko‘zlari bir 
soniyada ongli ravishda ko‘pi bilan 24 tagacha tasvir (kadr)ni ilg‘ay oladi. Shu sondan ko‘p 
kadr bir soniyada ko‘rsatilgan taqdirda, uni inson ongli emas, balki ongosti holatda g‘ayriix-
tiyoriy qabul qilishni boshlaydi.
Keyinroq, “New Scientist” xalqaro ilmiy-ommabop jurnali ma’lum qilgan bu tad-
qiqotlarning to‘g‘riligiga Gollandiyaning Neymegan universitetidagi Yoxan Karremans bosh-
chiligidagi bir guruh olimlar ham tasdiqlashdi. 
Demak, 25-kadr – bu insonning aynan ongostiga o‘ziga xos uslubda, ya’ni yashirin 
rasmlar va audio yoki videoyozuvlar vositasida ta’sir ko‘rsatish texnologiyasi bo‘lib, u kutil-
gan natijani berishi uchun tomoshabinga mazkur yashirin tasvirlar juda katta tezlikda va 
ko‘p marotaba takror ko‘rsatilishi lozimligini xulosa qilish mumkin.