Ona tili umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10-sinfi uchun darslik

MAKTABNI BITIRGACH QAY YO‘LDAN BORGAN MA’QUL: OLIY 
TA’LIMDA O‘QISH YOKI ISHGA KIRISH?
Mumtoz adabiyotda 
ishq
so‘zining o‘zi ikki xil ma’noni ifodalaydi. Ishqi foniy – mah-
bubaga nisbatan sevgi. Ishqi boqiy – Tangrining diydoriga yetish... Bugungi kunimizga kel-
sak... Boshqa tillarda uchrashi mushkul bo‘lgan g‘alati holatlarni ko‘ramiz. “Vatanga moyil 
bo‘lmoq” degan ibora kulgili tuyuladi. “Vatanni sevmoq” deyiladi. “Ota sevgisi” degani shak-
koklikka o‘tib ketadi. “Ona ishqi” degani gunoh sanaladi. “Ota-ona mehri”, “Farzandning
ota-onani yaxshi ko‘rishi”, “Farzand mehri” deyiladi... Shunday qilib, 
yoqtirib qolmoq 
bilan 
ko‘ngil bermoq, ko‘ngil bermoq 
bilan
 oshiq bo‘lmoq, oshiq bo‘lmoq
bilan
 sevmoq, sevmoq 
bilan
 mu-
habbat, muhabbat 
bilan 
yaxshi ko‘rmoq, yaxshi ko‘rmoq 
bilan 
mehr
orasida uzoq, juda uzoq ma-
sofa bor... Tilimiz naqadar rango-rang! Tilimiz naqadar boy! 
(O‘. Hoshimov)
4.3-mashq. 
Yaxshi ko‘rmoq
o‘rniga 
sevmoq
, 
oshiq bo‘lmoq
so‘zlarini qo‘llab bo‘lmaydigan 
holatlarga misollar keltiring va uni izohlang.

---

19
 Mustaqil bajaraman
Bunday esseda muallif biror masalada o‘z nuqtayi nazarini fakt va dalillar bilan 
qo‘llab-quvvatlaydi. Avval har ikki tomon uchun faktlar keltiradi, yakunda kuchli dalillar 
bilan o‘z pozitsiyasini himoya qiladi.
ARGUMENTLI ESSE
Topshiriq. 
Tanishilgan namuna va ma’lumot asosida argumentli esse yozing. Quyidagi 
mavzulardan birini tanlashingiz yoki o‘zingiz mavzu topishingiz mumkin.
4.5-mashq. 
Xo‘janazar Huvaydoning mashhur bayti bor:
Esse hajmi 170–250 so‘zni tashkil qilsin.
Siz baytning birinchi misrasini qanday tushundingiz? 
Nima deb o‘ylaysiz: televideniyada dorilar 
reklamasi berilishi kerakmi yoki yo‘q?
Ayrimlar laboratoriyalarda tadqiqot 
uchun hayvonlardan foydalanishga 
qarshi ekanini aytishadi. Siz qanday 
fikrdasiz?
Shaxmat olimpiada o‘yinlari sirasiga 
kiritilishi kerakmi yoki yo‘q?
Maktab uchun bir xil kiyim tanlanishiga 
qanday qaraysiz?
Boylar va kambag‘allar bir xil soliq 
to‘lashini to‘g‘ri deb bilasizmi?
“Samsung” yoki “Ayfon”?
 Menimcha…
 “Muhabbatdan muhabbat bo‘ldi paydo, 
Muhabbatsiz kishidan qoch, Huvaydo”.
Qilig‘i birovlarning g‘ashiga teguvchi, asabini o‘ynovchi kishilarni qitmir deymiz. 
“Qitmir odam ekan”, “Yana qitmirlik qilyapti”, “Qitmir savol berdi” deganda shu ma’no 
nazarda tutiladi. Arabchadan kirib kelgan bu so‘z, aslida, xurmo danagini qoplab 
turuvchi yupqa pardani anglatadi. Shuningdek, manbalarda Daqyonus zulmidan 
qochgan “G‘or egalari”ning iti ham Qitmir nomi bilan berilgan. Darvoqe, Daqyonus 
haqida “Daqyonusdan qolgan” iborasi tahlilida ma’lumot berilgan edi.