I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

5-rasm. Kungaboqar to’pgulida tomirlarning joylashuvi.
Urug’lar radial yo`nalishda chetlardan markazga qarab o`zgarib boradi. Eng 
chetda joylashgan urug’lar yirik, yaxshi yetilgan, markazdagi urug’lar eng yosh va 
kichik bo`ladi. Urug’larning shakllanishi va yetilishi turli haroratda, namlikda, 
o`simlik yaproq yuzasida sodir bo`ladi.
Markaziy zonadagi urug’lar va gullar suv va oziqaviy moddalar bilan yomon 
ta'minlanadi. Chunki tomirlarning joylashuvi xuddi poyadagidek bo`ladi. Yirik 
tomirlar yon tomonlarda, kichiklari chekkalarida joylashgan bo`ladi.
Suv va oziqaviy moddalar kelishi kamayganida soyabon markazidagi 
gullarning nektarliligi kamayadi, ularga hasharotlar kam keladi. Bu esa 
changlanishni va gulning keyingi rivojlanishini yomonlashtiradi.
Urug’larning 
kimyoviy 
tarkibi 
urug’larning 
rivojlanish 
vaqtida 
yaproqlarning holatiga
bog’liq bo`ladi. A.I.Yermakov tomonidan o’trkazilgan 
tajribalarda zig’irning bir qism yaproqlari gullash vaqtida olib tashlanganida 
urug’larning massasi kamaydi. Soya o’simligi yaproqlaridan oziqa moddalari 
o`simlikdagi ularga yaqin bo`lgan mevalarga keladi. Kungaboqar yaproqlari faqat 
soyabondagi o`z urug’lari qatorini ta'minlaydi. Urug’lar sifatining turlicha 
bo`lishiga yaproqlarning shamol, hasharotlar va mikroorganizmlar ta'sirida 
shikastlanganligi ham ta'sir qiladi. 
O’simlik va urug’larning rivojlanishida ularning 
gibrid tabiati
ham katta 
ahamiyatga ega. 
Urug‘larda rivojlanishning turlicha bo‘lishi yana ularning 
genetik 
turliligiga
, ya’ni turli changchilar, urug‘donlar, murtaklar sifatiga bog‘liq.

---

52 
Urug’lar sifatining turlicha bo`lishiga 
tashqi muhit
ham ta'sir ko`rsatadi. 
O`zgaruvchan tashqi muhit sharoitlarida urug’lar oziqaviy moddalar bilan turlicha 
ta'minlanadi. Urug‘ni pishish davrida unga oziqa moddalarining o‘tish muddati va 
jadalligi ob-havo sharoitiga bog‘liq bo‘ladi. Ob-havo yaxshi bo‘lib, nam yetarli 
bo‘lganda urug‘ning yetilish va pishish davri uzayadi, urug‘ yirik bo‘lgan holda, 
hosil oshadi. 
Moyli o’simliklar va urug’larning tashqi belgilari va kimyoviy tarkibining 
o’zgarishi tashqi muhit ta’sirida sodir bo’ladi. O‘simliklarning tashqi muhit 
sharoitiga moslashish xususiyati nihoyatda xilma-xil bo‘lib, ularning hammasi 
saqlanib qolish maqsadiga yo‘naltirilgan.
Moyli o‘simliklarni